1991 թվականի դեկտեմբերի 10-ին կայացավ Արցախի Հանրապետության անկախության հանրաքվեն, որը դարձավ պատմական օր հիշեցման, հույսի և հարգանքի համար։ Այս հանրաքվեն ամրապնդեց Արցախի ժողովրդի վճռականությունը՝ ինքնորոշման իր իրավունքը պաշտպանելու հարցում։
Հանրաքվեն անցկացվեց նախկին Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի, Շահումյանի շրջանի և Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի Գեյգյոլի շրջանի մի մասի տարածքներում։ Սակայն ադրբեջանական բնակչությունը, որը կազմում էր տարածքի բնակչության մոտ 20%-ը, բոյկոտեց գործընթացը։
Հանրաքվեի պատրաստումը և անցկացումը կազմակերպվեց համաձայն «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հանրաքվեի անցկացման ժամանակավոր կանոնակարգի», որը սահմանում էր, որ որոշումը կհամարվի ընդունված, եթե կողմ կքվեարկի ընտրողների առնվազն երկու երրորդը, իսկ մասնակցությունը կգերազանցի 50%-ը։
Քվեաթերթիկները կազմվել էին երեք լեզուներով՝ հայերեն, ադրբեջաներեն և ռուսերեն։ Դրանցում ներառված էր միայն մեկ հարց.
«Համաձա՞յն եք Դուք, որպեսզի հռչակված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը լինի անկախ պետություն, ինքնուրույն որոշելով համագործակցության ձևը ուրիշ պետությունների և ընկերակցությունների հետ»։
Անկախ դիտորդները, ովքեր հետևում էին հանրաքվեի գործընթացին, հաստատեցին, որ այն անցկացվել է գործող օրենքներին համապատասխան և արտացոլել է բնակչության կամքը։ Դիտորդական խումբը ներկա էր հանրապետության բոլոր 30 ընտրատեղամասերում և փաստաթղթավորեց գործընթացի օրինականությունը։
Հանրաքվեն լայնորեն լուսաբանվեց միջազգային մամուլի կողմից։ Լեռնային Ղարաբաղ էին ժամանել մի շարք հեղինակավոր պարբերականների և գործակալությունների ներկայացուցիչներ, այդ թվում՝ «Радио России», «Эхо Москвы», «Известия», «Le Quotidien de Paris» և «France-Presse», ինչպես նաև լրագրողներ ԱՄՆ-ից, Բուլղարիայից և Ռուսաստանից։
Հանրաքվեի արդյունքները խոսում էին ժողովրդի միասնական ձայնի մասին.
Այո՝ 108,615 ձայն (99.01%)
Ոչ՝ 1,088 ձայն (0.99%)
Մասնակցություն՝ 82.90%
Այսօր, Արցախյան հանրաքվեն հիշատակվում է որպես իրադարձություն, որը հաստատեց Արցախի ժողովրդի վճռականությունը՝ հռչակելու իր անկախությունը և կառուցելու սեփական պետականությունը։
