Ցեղասպանության ճանաչումը արդարություն է պահանջում, ասում է իսպանացի պատգամավորը

Ցեղասպանության ճանաչումը բավարար չէ առանց արդարադատության մեխանիզմների, ասում է իսպանացի պատգամավոր Ջոն Ինյարիտուն – 2025

Իսպանիայի խորհրդարանի պատգամավոր Ջոն Ինյարիտուն իր տեսակետն է հայտնել Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու նշանակության և դրան ուղեկցող պատասխանատվությունների վերաբերյալ։ «Արմենպրես»-ի թղթակցի հետ զրույցում պատգամավոր Ինյարիտուն արտահայտել է իր համոզմունքը, որ ցեղասպանության պատմական փաստը միայն ճանաչելը բավարար չէ՝ լիովին լուծելու հանցագործության ժառանգությունը և կանխարգելելու ապագա ոճրագործությունները։

Ճանաչումը պետք է ուղեկցվի արդյունավետ մեխանիզմներով

Ըստ Ջոն Ինյարիտուի՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը իրական և անհրաժեշտ ազդեցություն ունենալու համար այն պետք է ուղեկցվի կոնկրետ և արդյունավետ գործողություններով։ Նա հատուկ նշել է իր համոզմունքը, որ ճանաչումը «պետք է ուղեկցվի կանխարգելման, հաշվետվողականության և վերականգնողական արդարադատության արդյունավետ մեխանիզմներով»։ Սա ընդգծում է բազմակողմ մոտեցում, որը դուրս է գալիս խորհրդանշական ճանաչումից։ «Կանխարգելման» մեխանիզմները կունենային նպատակ բացահայտել և հակազդել ապագա ցեղասպանությունների և զանգվածային ոճրագործությունների հնարավոր նախազգուշական նշաններին։ «Հաշվետվողականությունը» կկենտրոնանա ցեղասպանության հանցագործությունների համար մեղավորներին պատասխանատվության ենթարկելու վրա՝ սահմանելով իրավական հետևանքներ նման գործողությունների համար։ «Վերականգնողական արդարադատությունը» կձգտի լուծել զոհերին և նրանց ժառանգներին պատճառված վնասը՝ հնարավորինս ներառելով վերականգնման, հատուցման կամ այլ ձևերի միջոցներ։ Պատգամավոր Ինյարիտուի տեսակետն է, որ այս մեխանիզմների ներդրումը էական է, եթե «այլևս երբեք» արտահայտությունը, որը հաճախ կապվում է անցյալից դասեր քաղելուց հետո ապագա ցեղասպանությունները կանխելու հանձնառության հետ, պետք է «իրական իմաստ ստանա»։ Նա ենթադրում է, որ առանց այս ուղեկցող միջոցների, «այլևս երբեք» բառերը վտանգի տակ են մնալու պարզապես կարգախոս, որը չունի շոշափելի ազդեցություն նման հանցագործությունների կրկնությունը կանխելու գործում։

Միջազգային ճանաչման առաջընթացի գնահատական

Գնահատելով Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու և դատապարտելու միջազգային գործընթացը՝ իսպանացի պատգամավորը նշել է, որ զգալի առաջընթաց է գրանցվել վերջին տասնամյակների ընթացքում։ Նա նկատել է, որ աշխարհը ականատես է եղել բազմաթիվ պետությունների և միջազգային կազմակերպությունների կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցում գրանցված առաջընթացին։ Չնայած այս առաջընթացին, նա գործընթացը բնութագրել է որպես «դանդաղ»։ Այնուամենայնիվ, նա նաև այն որակել է որպես «վճռական, կարևոր քայլ դեպի պատմական ճշմարտություն», որը տեղի է ունեցել «շատ երկար լռությունից հետո»։ Այս գնահատականը ճանաչում է միջազգային ճանաչման աստիճանական բնույթը, միաժամանակ ընդգծելով դրա կարևոր դերը պատմական ճշգրտությունը հաստատելու և երկարատև ժամանակաշրջանը ընդհատելու գործում, երբ Ցեղասպանության ճշմարտությունը համընդհանուր ճանաչված կամ բաց քննարկված չէր։ «Շատ երկար լռությունը» կարող է վերաբերել Ցեղասպանությունից հետո անցած տասնամյակներին, երբ շատ ազգեր պաշտոնապես չէին ճանաչում այն՝ թույլ տալով ժխտումը շարունակվել։

Պատգամավոր Ինյարիտուի մեկնաբանությունները ենթադրում են, որ թեև ճանաչումների թվի աճը դրական է, գործընթացի դանդաղությունը ցույց է տալիս այն մարտահրավերները, որոնք առկա են պատմական ճշմարտությունների համընդհանուր ճանաչումը ձեռք բերելու գործում, հատկապես ժխտման արշավներին դիմակայելիս։ Այնուամենայնիվ, նա ճանաչման յուրաքանչյուր ակտ դիտարկում է որպես կենսական քայլ դեպի Հայոց ցեղասպանության պատմական իրականության լիարժեք համաշխարհային ընդունումը՝ որպես կանխարգելման ջանքերի հիմք։

«Ցեղասպանություն» տերմինը և կանխարգելման հնարավորությունը

Իր դիտարկումներում Ջոն Ինյարիտուն նաև կապ է հաստատել Հայոց ցեղասպանության և «ցեղասպանություն» տերմինի ստեղծման միջև։ Նա նշել է, որ հենց այս կոնկրետ «վայրագությանն» ի պատասխան Ռաֆայել Լեմկինը ստեղծեց «ցեղասպանություն» տերմինը՝ «անուն տալով այդ վայրագությանը»։ Այս պատմական համատեքստը կարևոր է, քանի որ Լեմկինը՝ լեհ-հրեա իրավաբան, 1940-ականներին ստեղծեց տերմինը հենց նպատակով՝ նկարագրելու ազգի կամ էթնիկ խմբի համակարգված ոչնչացումը, մասամբ ոգեշնչված հայկական փորձառությամբ և Հոլոքոստով։ Ինյարիտուն ընդգծել է այս գործողության նշանակությունը՝ նշելով, որ հանցագործությանը անուն տալով՝ «մարդկությունն այսկերպ իրավական դաշտում հետագա վայրագությունները կանխելու հնարավորություն ունեցավ»։ Սա մատնանշում է նման հանցագործությունները սահմանելու իրավական և կանխարգելիչ ուժը։ Ցեղասպանության համար իրավական տերմին սահմանելը շրջանակ է տրամադրել միջազգային իրավունքի համար՝ լուծելու և պոտենցիալ կանխարգելելու նմանատիպ գործողությունները ապագայում՝ ստեղծելով պատասխանատվության և միջամտության հիմք, որը նույն կերպ գոյություն չուներ մինչև տերմինի ստեղծումը և հետագա իրավական շրջանակների մշակումը։

[Աղբյուր՝ Ջոն Ինյարիտու՝ «Արմենպրես»-ի միջոցով]

Խոր մտահոգություն շարունակվող ոճրագործությունների և միջազգային պասիվության վերաբերյալ

Չնայած ցեղասպանություն տերմինի պատմական զարգացմանը և ճանաչման գործում առաջընթացին, Ջոն Ինյարիտուն խոր մտահոգություն է հայտնել ներկայիս համաշխարհային իրավիճակի վերաբերյալ։ Նա ափսոսանք է հայտնել, որ «ավելի քան մեկ դար անց, մարդկության դեմ հանցագործությունները, բռնի տեղահանումները և էթնիկ զտումները շարունակվում են աշխարհի տարբեր մասերում»։ Նրա մտահոգությունը ուժեղանում է այն դիտարկումով, որ այս ոճրագործությունները «հաճախ կատարվում են միջազգային հանրության աչքի առաջ»։ Ավելին, նա քննադատական գնահատական է տվել միջազգային հանրության արձագանքին՝ նշելով, որ այն «շատ հաճախ պասիվ է մնում»։ Սա ընդգծում է անցյալի ցեղասպանություններից քաղած դասերի և շարունակվող զանգվածային բռնության ու տեղահանումների ներկայիս իրականության միջև ընկալվող բացը, ինչպես նաև համաշխարհային դերակատարների կողմից համարժեք արձագանքի բացակայությունը։ «Մարդկության դեմ հանցագործությունները», «բռնի տեղահանումները» և «էթնիկ զտումները» տերմիններ են, որոնք օգտագործվում են մարդու իրավունքների և միջազգային իրավունքի լուրջ խախտումները նկարագրելու համար՝ ցույց տալով շարունակվող իրավիճակների լրջությունը, որոնք մտահոգում են իսպանացի պատգամավորին։

Ողբերգական դրսևորում. արցախահայերի էթնիկ զտումը 2023 թվականին

Պատգամավոր Ինյարիտուն իր մտահոգությունը հատուկ ուշադրության կենտրոնում է դրել՝ անդրադառնալով արցախահայերի վիճակին։ Նա հիշատակել է հայ բնակչության «էթնիկ զտումը» և «բռնի հեռացումը» իրենց «հայրենիքից»՝ որպես 2023 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի գործողությունների հետևանք։ Նա հստակորեն այս իրադարձությունը որակել է որպես շարունակվող հանցագործությունների «ողբերգական դրսևորում»։ Այս ուղիղ հղումը կապում է նրա ավելի լայն մտահոգությունը շարունակվող ոճրագործությունների և միջազգային պասիվության վերաբերյալ հայ ժողովրդին վերաբերող կոնկրետ, վերջին իրադարձության հետ։ Նա ընդգծել է հայերի առջև ծառացած խոցելիությունը՝ նշելով, որ հայ ժողովուրդը «շարունակում է մնալ հալածանքի և տեղահանման թիրախ իրենց պատմական հայրենիքում»։ Սա ընդգծում է նրա տեսակետը, որ հայ ժողովրդի առջև ծառացած մարտահրավերները կապված նրանց անվտանգության և իրենց նախնիների տարածքներում ապրելու իրավունքի հետ շարունակական խնդիրներ են, որոնք ողբերգականորեն դրսևորվել են Արցախում 2023 թվականի իրադարձություններով։ Օգտագործելով այնպիսի տերմիններ, ինչպիսիք են «էթնիկ զտում» և «բռնի տեղահանում», նա այս գործողությունները դասակարգում է լուրջ միջազգային հանցագործությունների շրջանակներում։

«Այլևս երբեք»-ի համար արդյունավետ մեխանիզմների անհրաժեշտության վերահաստատում

Կապ հաստատելով պատմական Հայոց ցեղասպանության, տերմինի ստեղծման, ճանաչման գործում առաջընթացի և Արցախի էթնիկ զտման նման ողբերգական իրադարձությունների միջև՝ Ջոն Ինյարիտուն վերահաստատել է իր հիմնական համոզմունքը։ Նա մեկ անգամ ևս ընդգծել է, որ «միայն ճանաչումը բավարար չէ»։ Նա շեշտել է, որ ճանաչումը «պետք է ուղեկցվի կանխարգելման, հաշվետվողականության և վերականգնողական արդարադատության արդյունավետ մեխանիզմներով, եթե ցանկանում ենք «այլևս երբեք» բառերին իրական իմաստ հաղորդել»։ Այս վերահաստատումը ծառայում է նրա կենտրոնական փաստարկը ամրապնդելու համար. պատմական ճանաչումը անհրաժեշտ, բայց ոչ բավարար պայման է ապագա ցեղասպանությունները իրականում կանխելու համար։ Ոճրագործությունների շարունակական կատարումը, ներառյալ Արցախում վերջին իրադարձությունները, ըստ Ինյարիտուի, վառ կերպով ցույց է տալիս ամուր միջազգային մեխանիզմների անհրաժեշտությունը՝ ապահովելու հաշվետվողականություն և տրամադրելու արդարադատություն, դրանով իսկ կոնկրետ բովանդակություն հաղորդելով «այլևս երբեք» արտահայտությամբ ամփոփված համաշխարհային հանձնառությանը։

Հարցազրույցի համատեքստը

Ջոն Ինյարիտուի այս նշանակալի դիտարկումները արվել են նրա հարցազրույցի ընթացքում «Արմենպրես»-ի թղթակցի հետ։ Հարցազրույցը հարթակ է տրամադրել իսպանացի պատգամավորին՝ հրապարակայնորեն կիսվելու իր տեսակետներով այս կարևոր հարցերի վերաբերյալ, որոնք առնչվում են պատմական արդարությանը, ցեղասպանության կանխարգելմանը և արդի մարդու իրավունքների մարտահրավերներին՝ ընդգծելով անցյալի իրադարձությունների և ներկայիս իրողությունների փոխկապակցվածությունը։

Իսպանացի պատգամավորի տեսակետի նշանակությունը

Իսպանիայի խորհրդարանի պատգամավոր Ջոն Ինյարիտուի կողմից առաջարկված տեսակետը կշիռ ունի եվրոպական քաղաքական համատեքստում։ Նրա հստակ կոչը՝ ճանաչումը զուգակցել կանխարգելման, հաշվետվողականության և վերականգնողական արդարադատության կոնկրետ մեխանիզմներով, ավելացնում է այն ձայներին, որոնք ջատագովում են ցեղասպանության և հարակից հանցագործությունների նկատմամբ ավելի ամուր միջազգային արձագանքը։ Նրա պատրաստակամությունը ուղղակիորեն կապելու պատմական Հայոց ցեղասպանությունը արդի իրադարձությունների հետ, ինչպիսին է Արցախի էթնիկ զտումը, և քննադատելու միջազգային հանրության պասիվությունը շարունակվող ոճրագործությունների նկատմամբ ընդգծում է քաղաքական կամքի և գործողությունների կարևորությունը այս բարդ հարցերի լուծման գործում։ Նրա դիրքորոշումը նպաստում է պատմական ճշմարտության, մարդու իրավունքների և ապագա ցեղասպանությունները կանխարգելելու համար անցյալից դասեր քաղելու հրամայականի շուրջ ավելի լայն միջազգային երկխոսությանը՝ ներկայում և ապագայում խոցելի բնակչությանը պաշտպանելու համար։

Կոչ գործողությունների՝ «Այլևս երբեք»-ը իրականացնելու համար

Եզրափակելով, իսպանացի պատգամավոր Ջոն Ինյարիտուի հայտարարությունները, ինչպես հաղորդվել է «Արմենպրես»-ի կողմից, հզոր ուղերձ էին, որն ընդգծում էր, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը, թեև կարևոր է, ընդամենը մեկնարկային կետ է։ Նա հստակ տեսլական է արտահայտել, որտեղ ճանաչումը պետք է հիմնված լինի կանխարգելման, հաշվետվողականության և վերականգնողական արդարադատության արդյունավետ մեխանիզմներով՝ «այլևս երբեք» խոստմանը իրական իմաստ տալու համար։ Միջազգային հանրության պասիվության նրա քննադատությունը շարունակվող ոճրագործությունների, ներառյալ 2023 թվականին արցախահայերի ողբերգական էթնիկ զտման դեմ, ընդգծում է նման մեխանիզմների անհապաղ ներդրման անհրաժեշտությունը։ Ինյարիտուի դիտարկումները ընդգծում են Հայոց ցեղասպանության դասերի մշտական արդիականությունը և ծառայում են որպես կոչ միջազգային հանրությանը՝ անցնել բառերից և հանձնառություն ստանձնել շոշափելի միջոցառումների վրա, որոնք ապահովում են, որ պատմական ճշմարտությունը հանգեցնի հաշվետվողականության և ապագա մարդկության դեմ ուղղված հանցագործությունների արդյունավետ կանխարգելմանը։