Հայաստանը ձեռնամուխ է եղել ոչ պարենային ապրանքների անվտանգության ոլորտում օրենսդրական կարգավորման արդիականացմանը՝ մշակելով «Ոչ պարենային ապրանքների ընդհանուր անվտանգության մասին» օրենքի նախագիծը։ e-draft.am միասնական կայքում հրապարակված այս նախաձեռնությունը նպատակ ունի կարգավորել ոչ պարենային ապրանքների շրջանառության և անվտանգության հետ կապված իրավահարաբերությունները Հայաստանում։ Նախագիծը միտված է հայկական օրենսդրությունը համապատասխանեցնելու Եվրոպական միության հետ համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրին (CEPA), ինչպես նաև ապահովելու սպառողների առողջությունն ու անվտանգությունը։ Օրենքը կարգավորում է այնպիսի կարևոր հարցեր, ինչպիսիք են ապրանքների անվտանգության չափանիշները, արտադրողների և տարածողների պարտականությունները, սպառողների իրավունքները և պետական վերահսկողությունը։ Այն նաև նախատեսում է շուկայի վերահսկողության ազգային տեղեկատվական համակարգի ստեղծում՝ ապահովելով տեղեկատվության հասանելիություն և թափանցիկություն այս կարևոր ոլորտում։
Նոր օրենսդրական նախաձեռնություն. Ինչո՞ւ է կարևոր ոչ պարենային ապրանքների անվտանգությունը։
«Ոչ պարենային ապրանքների ընդհանուր անվտանգության մասին» օրենքի նախագծի մշակման հիմնական նպատակն է երաշխավորել Հայաստանի շուկայում շրջանառվող ոչ պարենային ապրանքների անվտանգությունը և պաշտպանել սպառողների առողջությունն ու կյանքը։ Օրենքը տարածվում է բոլոր տեսակի ոչ պարենային ապրանքների վրա՝ անկախ վաճառքի եղանակից, ներառյալ էլեկտրոնային առևտուրը, բացառությամբ որոշակի կատեգորիաների, ինչպիսիք են ծառայությունները, օգտագործված ապրանքները, դեղերը, բժշկական արտադրանքը և ռազմական նշանակության ապրանքները։ Ոչ պարենային ապրանքների լայն տեսականին, որը ներառում է հագուստ, կենցաղային տեխնիկա, խաղալիքներ, կոսմետիկա և այլն, անմիջականորեն ազդում է մարդկանց առօրյա կյանքի վրա։ Հետևաբար, դրանց անվտանգության ապահովումը դառնում է առաջնահերթություն պետության համար՝ նպատակ ունենալով պաշտպանել սպառողներին պոտենցիալ վտանգներից և ապահովել առողջ ու անվտանգ շուկա։
ԵՄ-Հայաստան համաձայնագրին համապատասխանեցում. CEPA-ի դերը և օրենքի նպատակները։
«Ոչ պարենային ապրանքների ընդհանուր անվտանգության մասին» օրենքի նախագծի մշակման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է Հայաստան-Եվրոպական միություն Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրի (CEPA) շրջանակներում Հայաստանի ստանձնած պարտավորություններով։ Օրենքի նպատակն է մոտարկեցնել հայկական օրենսդրությունը ԵՄ 2001/95/EC հրահանգին («Շուկայում շրջանառվող ապրանքների անվտանգության ապահովում») և ԵՄ 87/357/EEC հրահանգին («Ապրանքատեսակների իրավական կարգավորման դաշտի ձևավորում, որոնք արտաքին տեսքով ներկայանում են այնպիսի տեսքով, որոնք վտանգ են ներկայացնում սպառողների առողջության կամ անվտանգության համար»)։ Այս համապատասխանեցումը նպատակ ունի ոչ միայն բարելավել սպառողների պաշտպանության մակարդակը Հայաստանում, այլ նաև նպաստել առևտրատնտեսական կապերի ամրապնդմանը ԵՄ-ի հետ՝ ստեղծելով հավասար մրցակցային պայմաններ տեղական և եվրոպական արտադրողների համար։
«Անվտանգ» և «վտանգավոր» ապրանքներ հասկացությունները. Օրենքի հիմնական սահմանումները և կիրառման շրջանակը։
Օրենքի նախագիծը հստակ սահմանումներ է տալիս «ապրանք», «անվտանգ ոչ պարենային ապրանք», «վտանգավոր ապրանք» և «լուրջ վտանգ» հասկացություններին։ «Ապրանքը» սահմանվում է որպես սպառողների համար նախատեսված կամ ողջամտորեն կանխատեսելի ցանկացած արտադրանք, անկախ նրանից՝ այն նախատեսված է նրանց համար, թե ոչ, և մատակարարվում կամ հասանելի է դառնում սպառողներին՝ վճարովի կամ անվճար։ «Անվտանգ ոչ պարենային ապրանքը» այն ապրանքն է, որը բնականոն կամ ողջամտորեն կանխատեսելի օգտագործման պայմաններում չի ներկայացնում որևէ ռիսկ կամ ներկայացնում է միայն նվազագույն ռիսկեր, որոնք համարվում են ընդունելի և անվտանգ առողջության և անվտանգության համար։ Հակառակ դեպքում, ապրանքը համարվում է «վտանգավոր»։ «Լուրջ վտանգը» սահմանվում է որպես լուրջ վտանգ, ներառյալ նրանք, որոնք անմիջապես ակնհայտ չեն, որոնք պահանջում են պետական իշխանությունների կողմից արագ միջամտություն։ Այս սահմանումները կարևոր են օրենքի կիրառման շրջանակը հստակեցնելու և անորոշություններից խուսափելու համար։
Արտադրողների և տարածողների պարտականությունները. Ո՞վ է պատասխանատու անվտանգության ապահովման համար։
Օրենքի նախագիծը հստակ պարտականություններ է սահմանում ինչպես արտադրողների, այնպես էլ տարածողների (վաճառողների) համար։ Արտադրողները պարտավոր են շուկա հանել միայն անվտանգ ապրանքներ, տրամադրել տեղեկատվություն, որը թույլ կտա սպառողներին գնահատել և պաշտպանվել ռիսկերից, միջոցներ ձեռնարկել պոտենցիալ վտանգների մասին տեղեկանալու և վտանգավոր ապրանքները շուկայից հանելու/ետ կանչելու համար, ինչպես նաև վերահսկել շուկա հանված ապրանքները, հետաքննել բողոքները և տեղեկացնել տարածողներին ձեռնարկվելիք միջոցառումների մասին։ Տարածողները պարտավոր են մատակարարել և վաճառել միայն անվտանգ ապրանքներ, չմատակարարել/չվաճառել ապրանքներ, որոնք հայտնի են կամ կասկածվում են, որ չեն համապատասխանում պահանջներին, մասնակցել ապրանքների մոնիթորինգին, ապահովել արտադրողի կողմից պիտակավորված բնութագրերի և սպառողական հատկությունների պահպանումը, և համագործակցել արտադրողների և Տեսչական մարմնի հետ լուրջ ռիսկեր պարունակող ապրանքների հետ կապված հարցերում։ Ե՛վ արտադրողները, և՛ տարածողները պատասխանատու են ապրանքի՝ պիտակավորման մեջ հայտարարված բնութագրերին համապատասխանության համար։
Սպառողների իրավունքները և պետական վերահսկողությունը. Ինչպե՞ս են պաշտպանվելու սպառողները և իրականացվելու վերահսկողությունը։
Օրենքի նախագիծը կարևորում է սպառողների իրավունքների պաշտպանությունը։ Սպառողներն իրավունք ունեն դիմել Տեսչական մարմին կամ դատարան՝ ապրանքի անվտանգության ապահովման հետ կապված իրենց խախտված իրավունքները պաշտպանելու համար։ Պետական վերահսկողությունը անվտանգության պահանջների պահպանման նկատմամբ իրականացնում է Տեսչական մարմինը, որը իրավասու է իրականացնել մոնիթորինգ ինչպես արտադրողների, այնպես էլ տարածողների մոտ։ Վերահսկողությունը ներառում է պիտակավորման ամբողջականության ստուգում, բողոքների հիման վրա կամ սեփական նախաձեռնությամբ փորձաքննություններ և փորձարկումներ անցկացնելը։ Օրենքի նախագիծը նաև նախատեսում է պատասխանատվություն անվտանգության պահանջների խախտման համար, ինչը կխթանի տնտեսվարող սուբյեկտներին լրջորեն վերաբերվել ապրանքների անվտանգության ապահովման հարցում։
Շուկայի վերահսկողության ազգային տեղեկատվական համակարգ. Թափանցիկության և տեղեկատվության հասանելիության ապահովում։
Թափանցիկության և հանրային իրազեկման ապահովման նպատակով օրենքի նախագիծը նախատեսում է շուկայի վերահսկողության ազգային տեղեկատվական համակարգի ստեղծում։ Համակարգում հրապարակվելու է տեղեկատվություն պահանջներին չհամապատասխանող ապրանքների վերաբերյալ։ Հանրությանը հասանելի կլինեն տվյալներ ապրանքի նույնականացման, անվտանգության բնութագրերի և հնարավոր ռիսկերի, ինչպես նաև ռիսկերի կանխարգելման միջոցառումների մասին։ Այս համակարգը կնպաստի սպառողների իրազեկման մակարդակի բարձրացմանը և թույլ կտա նրանց ավելի գիտակից ընտրություն կատարել ապրանքներ գնելիս։
«Սննդին նմանվող» ոչ պարենային ապրանքների հարցը. Ինչո՞ւ է արգելվում նման ապրանքների արտադրությունը։
Օրենքի նախագիծը առանձնահատուկ ուշադրություն է դարձնում այն ոչ պարենային ապրանքներին, որոնք ձևով, հոտով, գույնով կամ այլ հատկանիշներով նման են սննդամթերքի։ Նման ապրանքների արտադրությունը և շրջանառությունը խստիվ արգելվում է, քանի որ դրանք կարող են մոլորեցնել սպառողներին, հատկապես երեխաներին, և հանգեցնել պատահական օգտագործման և առողջության համար վտանգավոր հետևանքների։ Արգելքի նպատակն է կանխել նման դեպքերը և պաշտպանել խոցելի խմբերին պոտենցիալ վտանգներից։
Ակնկալվող ազդեցությունը և հետագա քայլերը. Ինչպե՞ս է նախատեսվում իրականացնել օրենքը և ե՞րբ այն ուժի մեջ կմտնի։
«Ոչ պարենային ապրանքների ընդհանուր անվտանգության մասին» օրենքի ընդունումը ակնկալվում է, որ կբարձրացնի ոչ պարենային ապրանքների անվտանգության մակարդակը Հայաստանում, կամրապնդի սպառողների իրավունքների պաշտպանությունը և կնպաստի շուկայում հավասար մրցակցային պայմանների ստեղծմանը։ Օրենքը ուժի մեջ կմտնի պաշտոնական հրապարակումից վեց ամիս անց։ Կառավարությունը պարտավոր է օրենքի ընդունումից վեց ամսվա ընթացքում ստեղծել շուկայի վերահսկողության ազգային տեղեկատվական համակարգը։ Ակնկալվում է, որ նոր օրենքի արդյունավետ իրականացումը կբերի ոչ միայն սպառողների պաշտպանվածության աստիճանի բարձրացմանը, այլև կնպաստի Հայաստանի տնտեսական զարգացմանը՝ բարելավելով ապրանքների որակը և բարձրացնելով վստահությունը հայկական շուկայի նկատմամբ։