Արագ Ընթերցում
- Դեյվիդ Սալայը հաղթեց 2025 թվականի Բուքերի մրցանակը «Մարմին» վեպով։
- «Մարմին»-ը հետևում է Իստվանի կյանքին՝ անդրադառնալով տղամարդկությանը, դասակարգին, միգրացիային, տրավմային և իշխանությանը։
- Ժյուրիի որոշումը միաձայն էր, նախագահում էր Ռոդի Դոյլը։
- Սալայի հաղթանակը Jonathan Cape հրատարակչության տասներորդն է Բուքերի մրցանակում։
- Սալայը ոգեշնչվել է անձնական անհաջողությունից և ֆիզիկական գոյության փորձից։
Բուքերի մրցանակ 2025․ Դեյվիդ Սալայի «Մարմին»-ը գրականության կենտրոնում
Լոնդոնի Old Billingsgate-ում նոյեմբերի սառը երեկոյին գրական աշխարհի ներկայացուցիչները հավաքվել էին՝ ականատես լինելու Բուքերի մրցանակի հերթական էջի բացմանը։ Սպասման և զրույցների մեղմ աղմուկի մեջ հայտարարվեց, որ հունգարա-բրիտանացի գրող Դեյվիդ Սալայը 2025 թվականին հաղթող ճանաչվեց «Մարմին» վեպով։ Ժյուրիի նախագահ, նախկին Բուքերի մրցանակակիր Ռոդի Դոյլի խոսքերով՝ որոշումը միաձայն էր։ «Մենք երբեք նման բան չէինք կարդացել»,- նշեց Դոյլը։
Իստվանի ճանապարհը՝ Հունգարիայից մինչև Լոնդոնի էլիտա
«Մարմին»-ը Սալայի վեցերորդ գեղարվեստական ստեղծագործությունն է և, անկասկած, ամենաանզիջումն ու մերկացնողը։ Վեպում հեղինակը հետևում է Իստվանի՝ աշխատավոր հունգարացու կյանքի ուղուն՝ տurbուլ երիտասարդությունից մայրիկի հետ բնակարանային համալիրում մինչև ռազմական խստությունը և այնուհետև դեպի Լոնդոնի հարուստների աշխարհ։ Սալայի բնորոշ հակիրճ ոճը մերկացնում է Իստվանի պատմությունը՝ բացահայտելով կյանքի ամենավառ ու ցավոտ պահերը։ Վեպը սկսվում է ցնցող միջադեպով, որը ձևավորում է պատմության ամբողջ տրամադրությունը՝ տրավմա, դիմակայություն ու վերափոխում։
Իստվանի կյանքի յուրաքանչյուր փուլում Սալայը բացահայտում է տղամարդկության, դասակարգի, միգրացիայի և իշխանության թեմաները։ Դոյլը կարևորեց՝ «վեպը կենտրոնանում է աշխատավոր տղամարդու վրա, որին սովորաբար ուշադրություն չեն դարձնում։ Այն մեզ ներկայացնում է այդ մարդու տեսակն ու հրավիրում՝ նայել դեմքի ետևում»։
«Մարմին»-ի մութ, բայց վայելվող խորքը
«Մարմին»-ը հաճախ բնութագրվում է որպես «մութ» գիրք, բայց ժյուրիի անդամները շեշտում էին նրա անսպասելի ուրախությունը։ Դոյլը անդրադարձավ տղամարդկանց վրա դրված հույզերի սահմանափակումներին՝ հիշելով իր մանկությունը. «Ես մեծացել եմ՝ առանց որևէ մեկի գիտակցելու, որ տղաները չպետք է լաց լինեն։ Հետագայում հասկացա, որ դա անհեթեթություն է, բայց Իստվանը հենց այդ տիպի մարդ է»։
«The Guardian»-ի գրական քննադատ Քիրան Գոդարդը վեպը անվանեց «մերկ ոսկոր», գնահատելով Սալայի հակիրճ, սուր նախադասությունները․ «Այս վեպում նա ամեն ինչ ավելի կտրուկ է թոթափել»։ Նրբագեղ ոճը թույլ է տալիս ընթերցողին զգալ Իստվանի միայնությունն ու խոցելիությունը՝ յուրաքանչյուր հարված ու հաղթանակ։
Մրցակցություն և համատեքստ․ հզոր կարճ ցուցակ
2025 թվականի Բուքերի մրցանակի կարճ ցուցակը ընդգրկում էր ուժեղ մրցակիցներ․ Էնդրյու Միլլերի «The Land in Winter»-ը (բուքմեյքերների ֆավորիտը), Կիրան Դեսայի «The Loneliness of Sonia and Sunny»-ը (նրա առաջին վեպը 2006-ի հաղթանակից հետո), Սյուզան Չոյի «Flashlight»-ը, Քեյթի Կիտամուրայի «Audition»-ը և Բեն Մարկովիցի «The Rest of Our Lives»-ը։ Սակայն, Դոյլի կարծիքով, Սալայի ստեղծագործությունը առանձնացավ։ Երբ հարցրին՝ արդյոք մյուս վեպերը մոտ էին հաղթանակին, Դոյլը պատասխանեց՝ «ինչ-որ չափով այո», բայց չցանկացավ նշել անուններ՝ համարելով դա «անարդար»։
Ժյուրիի կազմը բազմազան էր՝ դերասանուհի Սառա Ջեսիկա Պարկեր, գրողներ Քրիս Պաուեր, Այոբամի Ադեբայո և Քայլի Ռիդ։ Նրանց միաձայն ընտրությունը վկայում է «Մարմին»-ի ներազդեցության մասին։
Վեպի ներսում․ Սալայի անձնական մոտիվացիան
Դեյվիդ Սալայը ծնվել է Մոնրեալում՝ հունգարացի հայրից և կանադացի մայրից։ Նա մեծացել է Լոնդոնում, ապրել է Լիբանանում ու Մեծ Բրիտանիայում, այժմ բնակվում է Վիեննայում։ Օքսֆորդի ավարտելուց հետո զբաղվել է ֆինանսական գովազդի վաճառքով, ինչը դարձել է իր առաջին վեպի՝ «London and the South-East»-ի հիմքը։ Նրա գրական ժառանգության մեջ են նաև «Spring», «The Innocent» վեպերը և «Turbulence» պատմվածքների ժողովածուն։
«The Guardian»-ում Սալայը պատմել է, որ «Մարմին»-ը ծնվել է «անհաջողության ստվերում»։ 2020-ի աշնանը նա հրաժարվել է վեպից, որի վրա աշխատել էր չորս տարի՝ զգալով, որ այն չի ստացվում։ Այդ հիասթափությունից ծնվեց նոր նպատակը՝ ցույց տալ, որ «մեր գոյությունը նախևառաջ ֆիզիկական փորձ է, և մնացած բոլոր կողմերը այդ ֆիզիկայից են բխում»։
Բուքերի ժառանգություն և հրատարակչի հաղթանակ
Սալայի հաղթանակը Jonathan Cape հրատարակչության համար տասներորդն է Բուքերի մրցանակում՝ հաստատելով նրա առաջատար դիրքը։ Անցած տարվա հաղթողը՝ Սամանթա Հարվեյի «Orbital»-ը, նույնպես Cape-ի հրատարակությունն էր, ինչպես նաև վերջին տարիների մրցանակակիրներ Փոլ Լինչի «Prophet Song»-ը, Շեհան Կարունատիլակայի «The Seven Moons of Maali Almeida»-ն և Դեյմոն Գալգուտի «The Promise»-ը։
Սալայի համար 50,000 ֆունտ ստերլինգի մրցանակը և միջազգային ճանաչումը ոչ միայն պարգևներ են, այլև հաստատում են այն ոճը, որն ընթերցողին վստահում է լռության մեջ իմաստ գտնել։ «Մարմին»-ը հասանելի է Vintage Publishing-ի միջոցով՝ £18.99, իսկ Guardian Bookshop-ում՝ զեղչով։
Վեպը՝ խորհելու առիթ
Գրական աշխարհը նշում է Սալայի հաղթանակը, իսկ քննարկումները տեղափոխվում են «Մարմին»-ի խորքային թեմաներին։ Վեպի ուշադրությունը աշխատավոր տղամարդու ներքին կյանքին, միգրացիայի ու տրավմայի անկեղծ ներկայացումը, տղամարդկության ռոմանտիզացիայի բացակայությունը առանձնացնում են այն վերջին Բուքերի հաղթողներից։ Այս գիրքը հարց է տալիս՝ երբեմն մեղմորեն, երբեմն ցնցող․ ի՞նչ է նշանակում մարմին ունենալ, ձևավորվել ուժերով, որոնք հազիվ ենք գիտակցում, ու իմաստ փնտրել ամենօրյա կյանքում։
Սալայի մոտեցումը ոչ թե պատասխաններ տալն է, այլ՝ բացել խորհելու տարածք՝ հարգելով կյանքի բարդությունն ու երկիմաստությունը։ Ժամանակակից գրականության մեջ, որտեղ հաճախ գերակշռում են ճոխ խոսքերը և մեծ ժեստերը, «Մարմին»-ը իր ուժը գտնում է զսպվածության մեջ։
Դեյվիդ Սալայի «Մարմին» վեպի հաղթանակը ցույց է տալիս, որ գրականությունը շարունակում է արժեքավորել կյանքի ֆիզիկական փորձի առաջնայինությունը, տղամարդկության և դասակարգի խորքային ուսումնասիրությունը։ Վեպի հակիրճ ոճն ու անմիջական անկեղծությունը ընթերցողին հրավիրում են տեսնել սոցիալական դերերի և անձնական պատմությունների իրականությունը՝ 2025 թվականին գրական նորարարության արդիականության վկայություն։