Մարտի 8-ին Հայաստանում տեղի ունեցած երկրաշարժը հիշեցրեց բնական աղետների մշտական ռիսկի մասին մեր տարածաշրջանում։ Երկրաշարժը գրանցվել է տեղական ժամանակով ժամը 09:26-ին, էպիկենտրոնը գտնվել է Սպիտակ քաղաքից 6 կմ հյուսիս-արևելք՝ 10 կմ խորության վրա։ Ըստ ՀՀ ՆԳՆ Սեյսմիկ պաշտպանության տարածքային ծառայության, երկրաշարժի մագնիտուդը կազմել է 4․6, իսկ էպիկենտրոնային գոտում ուժգնությունը հասել է 6-7 բալի։ Ցնցումները զգացվել են Հայաստանի մի շարք մարզերում, ինչը վկայում է երկրաշարժի տարածման և հնարավոր ազդեցության մասին։
Երկրաշարժի մանրամասները. Ժամանակը, էպիկենտրոնը և մագնիտուդը։
Երկրաշարժը գրանցվել է 2025 թվականի մարտի 8-ին, առավոտյան ժամը 09:26-ին։ Սեյսմիկ ակտիվության աղբյուրը գտնվել է Հայաստանի հյուսիսային մասում՝ Սպիտակ քաղաքից ոչ հեռու։ Աշխարհագրական կոորդինատներն են՝ հյուսիսային լայնություն 40.88⁰ և արևելյան երկայնություն 44.29⁰։ Երկրաշարժի օջախը գտնվել է 10 կմ խորության վրա, ինչը համարվում է մակերեսային երկրաշարժ և առավել զգացելի է մարդկանց կողմից։ Մագնիտուդը, որը երկրաշարժի էներգիայի չափանիշն է, կազմել է 4․6։ Չնայած 4․6 մագնիտուդը դասվում է չափավոր երկրաշարժերի շարքին, այնուամենայնիվ, կարող է առաջացնել զգալի ցնցումներ և անհանգստություն բնակչության շրջանում, հատկապես էպիկենտրոնին մոտ գտնվող տարածքներում։
Ուժգնությունն ըստ տարածաշրջանների. Ո՞ր մարզերում են զգացվել ցնցումները։
Երկրաշարժի ցնցումները տարբեր ուժգնությամբ զգացվել են Հայաստանի մի քանի մարզերում։ Էպիկենտրոնային գոտում՝ Սպիտակի մոտակայքում, ստորգետնյա ցնցման ուժգնությունը կազմել է 6-7 բալ՝ ըստ MSK-64 սեյսմիկ ինտենսիվության սանդղակի։ Ավելի հեռու գտնվող Լոռու, Շիրակի և Տավուշի մարզերում ցնցումները զգացվել են 4-6 բալ ուժգնությամբ, ինչը նույնպես համարվում է զգալի և կարող է առաջացնել թեթև վնասներ շինություններում, հատկապես՝ հին կառույցներում։ Կոտայքի, Գեղարքունիքի և Արագածոտնի մարզերում ցնցումների ուժգնությունը կազմել է 2-4 բալ, որը բնութագրվում է որպես թույլ ցնցումներ, որոնք զգացվում են շենքերի ներսում գտնվող մարդկանց կողմից, սակայն չեն առաջացնում վնասներ։ Տարբեր մարզերում զգացվածության տարբերությունը պայմանավորված է էպիկենտրոնից հեռավորությամբ և տեղանքի երկրաբանական առանձնահատկություններով։
Սեյսմիկ ակտիվությունը Հայաստանում. Երկրաշարժերի պատմական ակնարկ։
Հայաստանը գտնվում է սեյսմիկ ակտիվ գոտում, որը ձևավորվել է Եվրասիական և Արաբական տեկտոնական սալերի բախման գոտում։ Պատմականորեն Հայաստանը բազմաթիվ ավերիչ երկրաշարժերի թատերաբեմ է եղել։ Հայտնի են Շիրակի (1679 թ.), Երևանի (1797 թ.), և, իհարկե, Սպիտակի աղետալի երկրաշարժը (1988 թ.), որը հազարավոր մարդկային կյանքեր խլեց և մեծ ավերածություններ պատճառեց։ 1988 թվականի Սպիտակի երկրաշարժը, որի մագնիտուդը կազմել է 6.8-7.2, հատկապես ողբերգական էջ է Հայաստանի պատմության մեջ։ Այս երկրաշարժը ցույց տվեց տարածաշրջանում ուժեղ սեյսմիկ ցնցումների հավանականությունը և մշտական պատրաստվածության անհրաժեշտությունը նման աղետների դեպքում։ Վերջին երկրաշարժը հիշեցնում է, որ սեյսմիկ ռիսկը պահպանվում է, և կարևոր է շարունակել հետևել սեյսմիկ իրավիճակին և պատրաստ լինել հնարավոր ցնցումներին։
Ինչպե՞ս պատրաստվել երկրաշարժին. Անվտանգության կանոններ և խորհուրդներ։
Երկրաշարժերին պատրաստվելը և անվտանգության կանոններին հետևելը կարող են փրկել կյանքեր և նվազեցնել վնասները։ Հիմնական խորհուրդները երկրաշարժի ժամանակ և հետո.
- Երկրաշարժի ժամանակ.
- Եթե ներսում եք. Պահպանե՛ք «իջնել-ծածկվել-կառչել» կանոնը։ Իջե՛ք հատակին, ծածկվե՛ք ամուր կահույքի տակ (օրինակ՝ սեղանի), և կառչե՛ք դրանից։ Հեռու մնացե՛ք պատուհաններից և արտաքին պատերից։
- Եթե դրսում եք. Հեռացե՛ք շենքերից, էլեկտրահաղորդման լարերից և այլ վտանգավոր օբյեկտներից։ Գտե՛ք բաց տարածք և իջե՛ք գետնին։
- Երկրաշարժից հետո.
- Ստուգե՛ք, արդյոք վնասվածքներ ունե՞ք։ Մի՛ շտապեք դուրս գալ շենքից, քանի դեռ ցնցումները չեն դադարել։
- Եթե շենքը վնասված է, դուրս եկե՛ք այնտեղից և հեռացե՛ք անվտանգ տարածություն։
- Հետևե՛ք պաշտոնական լուրերին և հրահանգներին։ Մի՛ տարածեք չստուգված տեղեկություններ։
- Եղե՛ք պատրաստ երկրորդական ցնցումների համար։
Նախապես կազմե՛ք արտակարգ իրավիճակների համար նախատեսված պայուսակ, որը պետք է պարունակի առաջին անհրաժեշտության իրեր, ինչպիսիք են ջուրը, սնունդը, դեղորայքը, լապտերը, ռադիոն և առաջին բուժօգնության պարագաները։ Կանոնավոր կերպով քննարկե՛ք ընտանիքի հետ երկրաշարժի դեպքում գործողությունների պլանը։ Իրազեկվածությունն ու պատրաստվածությունը կարող են զգալիորեն նվազեցնել երկրաշարժերի հետևանքները։
Կառավարության արձագանքը. Հնարավոր հետագա քայլեր և աջակցություն։
Երկրաշարժից անմիջապես հետո ՀՀ ՆԳՆ Սեյսմիկ պաշտպանության տարածքային ծառայությունը սկսել է իրավիճակի մոնիտորինգը և տեղեկատվության հավաքագրումը։ Կառավարությունը, հավանաբար, կհետևի իրավիճակին և անհրաժեշտության դեպքում կձեռնարկի համապատասխան քայլեր՝ տուժածներին աջակցելու և հետևանքները վերացնելու համար։ Կարևոր է, որ հանրությունը հետևի պաշտոնական տեղեկատվությանը և չտրվի խուճապի։