Արագ Ընթերցում
- 2025թ․ Նոբելյան Խաղաղության մրցանակի համար առաջադրվել է 338 թեկնածու՝ 244 անհատ և 94 կազմակերպություն։
- Դոնալդ Թրամփի ակտիվ քարոզչությունը մրցանակի համար հակասություններ է առաջացրել, սակայն փորձագետները կասկածում են նրա համապատասխանությունը Նոբելի իդեալներին։
- Առաջատար կազմակերպություններն են՝ Լրագրողների պաշտպանության կոմիտեն և Սուդանի «Հետագա արձագանքի սենյակները»։
- Հաղթողը կհայտարարվի հոկտեմբերի 10-ին Օսլոյում, իսկ մրցանակաբաշխությունը՝ դեկտեմբերի 10-ին։
- Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի ընտրության գործընթացը գաղտնի է և անկախ կառավարությունից։
Նոբելյան Խաղաղության մրցանակ 2025․ թեկնածուների ցանկը և կարևոր նշանակությունը
Ամեն հոկտեմբեր, աշխարհի ուշադրությունը սևեռվում է Օսլոյի վրա, որտեղ Նորվեգիայի Նոբելյան կոմիտեն հայտարարում է Խաղաղության մրցանակի դափնեկրի անունը։ Այս մրցանակը, որը հաճախ համարվում է Նոբելյան մրցանակների ընտանիքի ամենաքննարկվող և քաղաքականացված մրցանակը, 2025 թվականին ուղեկցվում է աննախադեպ սպասումով և տարաձայնություններով։ Ինչո՞ւ․ որովհետև աշխարհի իրավիճակը ավելի բարդ է, իսկ թեկնածուների ցանկը՝ բազմաշերտ։
Ընտրության գործընթացը․ ավանդույթն ու մարտահրավերները
Խաղաղության Նոբելյան մրցանակը չի տրվում պարզապես հայտնի անձին կամ ամենաբարձրաձայն քարոզչություն իրականացնողին։ Հինգ անդամ ունեցող Նորվեգիայի Նոբելյան կոմիտեն, որի քարտուղարն է Քրիստիան Բերգ Հարպվիկենը, գործում է Ալֆրեդ Նոբելի կտակի պահանջների համաձայն։ Այդ կտակում հստակ նշված է․ մրցանակը պետք է շնորհվի «այն անձանց, որոնք առավել արդյունավետ կերպով նպաստել են ազգերի միջև եղբայրության, բանակների կրճատման կամ վերացման, և խաղաղության կոնգրեսների կազմակերպման ու խթանման գործին»։ NewsinEnglish.no-ի տվյալներով այս տարի կոմիտեն ստացել է ռեկորդային 338 առաջադրում՝ 244 անհատ և 94 կազմակերպություն։ Առաջադրման գործընթացը գաղտնի է․ թեկնածուների և առաջադրողների անունները հրապարակվում են միայն 50 տարի անց, թեև որոշ անձինք փորձում են հանրայնացնել իրենց թեկնածությունը։
Կոմիտեի անդամները ընտրվում են՝ արտացոլելու Նորվեգիայի խորհրդարանի քաղաքական կառուցվածքը, սակայն նրանց անկախությունն անսասան է։ Կառավարությունը չի միջամտում և նախապես չի տեղեկացվում հաղթողի մասին։ Այս բաժանումը հատկապես ընդգծվեց 2010 թվականին, երբ մրցանակի շնորհումը չինացի ընդդիմադիր Լյու Սյաբոյին հանգեցրեց Նորվեգիա-Չինաստան հարաբերությունների սառեցման։ Մեկ բան ակնհայտ է․ կոմիտեն մշտապես գտնվում է միջազգային ուշադրության կենտրոնում՝ հավասարակշռելով ճանաչումը և հակասությունները։
Դոնալդ Թրամփի թեկնածությունը․ քաղաքականություն, ճնշումներ և հակազդեցություն
Այս տարվա գլխավոր քննարկվող թեմաներից մեկը ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի ակտիվ քարոզչությունն է։ Նրա բացահայտ ձգտումը մրցանակի նկատմամբ անհանգստություն է առաջացրել Նորվեգիայում, հատկապես այն բանից հետո, երբ նա հանրային հայտարարություններում սպառնալիքներ է հնչեցրել և իր անձնական շահերը խառնել է միջազգային քաղաքականությանը։ Թրամփը պնդում է, թե ինքն է կանխել մի շարք պատերազմներ և միջնորդել խաղաղության համաձայնագրեր, սակայն հետազոտողները, ինչպես Ստեյն Թոննեսոնն ու Ասլե Սվենը, նշում են, որ նրա գործունեությունը չի համապատասխանում Նոբելի իդեալներին։ Թրամփի՝ ՄԱԿ-ի ծրագրերից դուրս գալը, օտարերկրյա օգնության կրճատումը և ռազմական ներուժի խթանումը հակասում են մրցանակի հիմունքներին։
Պատմաբան Ասլե Սվենը ուղիղ է․ միայն «նյարդային փլուզում» Նոբելյան կոմիտեի կողմից կարող է Թրամփի անունը ընդգրկել դափնեկիրների ցուցակում։ Թրամփի պարբերական ինքնագովազդը, Նորվեգիայի պաշտոնյաներին կատարած զանգերը և ԱՄՆ-ի համար «վիրավորանք» համարելը՝ եթե մրցանակը չշնորհվի իրեն, առաջացրել են տարակարծություններ։ Reuters և NewsinEnglish.no-ի տվյալներով, նույնիսկ եթե Թրամփը հաջողի խաղաղության պայմանագիր կնքել, այն կհաշվի առնվի միայն հաջորդ տարվա մրցանակի համար, քանի որ առաջադրման վերջնաժամկետն արդեն անցել է։
Թեկնածուների ցուցակը․ առաջնային կազմակերպություններ
Վերջին իրադարձությունները ցույց են տալիս, որ 2025 թվականի Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի հիմնական հավակնորդները կազմակերպություններն են, որոնք պայքարում են արդի գլոբալ խնդիրների դեմ։ PRIO-ի փորձագետ Նինա Գրեգերը նշում է, որ լրագրողների պաշտպանության կոմիտեն առաջատար է։ Այս տարի, երբ լրագրողների մահվան դեպքերի 70%-ը գրանցվել է Իսրայել-Գազայի պատերազմում, մրցանակի շնորհումը լրատվության ազատությունը պաշտպանողներին կլինի ուժեղ ուղերձ։
Այլ կարևոր կազմակերպություններ են՝ Սուդանի «Հետագա արձագանքի սենյակները» (ERR), ԵԱՀԿ-ի Դեմոկրատական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակը, «Կարթերի կենտրոնը», Կանանց միջազգային լիգան խաղաղության և ազատության համար, Միջազգային արդարադատության դատարանը և Միջազգային քրեական դատարանը։ Յուրաքանչյուր կազմակերպություն խաղաղության տարբեր կողմն է ներկայացնում՝ մարդասիրական օգնություն, ժողովրդավարական վերահսկողություն, կանանց իրավունքների պաշտպանություն և արդարադատության ապահովում։
PRIO-ի ցանկը հաճախ կանխատեսում է հաղթողներին, և փորձագետները համոզված են, որ այս տարի մրցանակի շնորհումը կազմակերպությանը կբարձրացնի համատեղ ուժերի կարևորությունը։
Հետադարձ հայացք և ապագայի տեսլական․ Նոբելյան մրցանակի դերը
Անցյալ տարվա Խաղաղության մրցանակը շնորհվեց ճապոնական Nihon Hidankyo կազմակերպությանը, որը երկար տարիներ պայքարում է միջուկային զինաթափման համար։ Նրանց բազմամյա ջանքերը՝ հավաքելով ականատեսների վկայություններ և ազդեցություն ունենալով ՄԱԿ-ի քաղաքականության վրա, համապատասխանում են Նոբելի տեսլականին։ Այս ավանդույթը՝ խաղաղության համար պայքարող անձանց և կազմակերպությունների ճանաչման, այսօր առավել քան երբևէ կարևոր է։
Մրցանակաբաշխությունը տեղի է ունենում ամեն տարվա դեկտեմբերի 10-ին Օսլոյում՝ Ալֆրեդ Նոբելի մահվան տարելիցի օրը։ Դափնեկիրները ստանում են դիպլոմ, ոսկե մեդալ և դրամական պարգև՝ այս տարի 11 միլիոն շվեդական կրոն (մոտ 1.17 միլիոն ԱՄՆ դոլար)։ Սակայն մրցանակի իրական արժեքը գլոբալ ճանաչումն է և դրա խորհրդանիշը։
338 առաջադրումների պայմաններում կոմիտեն կանգնած է բարդ խնդրի առաջ՝ ընտրել այնպիսի դափնեկրի, որը լավագույնս կներկայացնի Նոբելի իդեալները և համընկնի ժամանակակից աշխարհի հրատապ պահանջների հետ։ Պատմաբան Օյվինդ Ստեներսենը նշում է, որ մրցանակը առավել նշանակալից է պատերազմի ժամանակ՝ խաղաղության ջանքերի ճանաչումը կարող է ոգեշնչել և խթանել նոր նախաձեռնություններ։
Հայտարարությունը․ սպասում և անորոշություն
Հաղթողի անունը կհայտարարվի հոկտեմբերի 10-ին, ժամը 11-ին՝ Օսլոյի ժամանակով։ Մրցանակաբաշխությունը տեղի կունենա դեկտեմբերի 10-ին։ Սպասումը մեծ է․ արդյո՞ք կոմիտեն կընտրի կազմակերպություն՝ ընդգծելով համախմբվածության ուժը, թե՞ անհատական թեկնածուի անունը կզարմացնի բոլորին։
Մի բան հստակ է․ Նոբելյան Խաղաղության մրցանակը շարունակում է մնալ հզոր ազդակ։ Այն հնարավորություն է տալիս ուշադրություն դարձնել անտեսված խաղաղության ջանքերին, մարտահրավեր նետել քաղաքական նորմերին և դրդել քննարկումների՝ պահպանելով իր արդիականությունը։
Աշխարհը սպասում է՝ հուսալով, որ կոմիտեի որոշումը ոչ միայն կպարգևատրի անցած ձեռքբերումները, այլև կխթանի հետագա խաղաղությանն ուղղված ջանքերը։
Վերլուծություն․ 2025 թվականի Նոբելյան Խաղաղության մրցանակի թեկնածուների ցանկը ընդգծում է քաղաքական հավակնությունների և իրական խաղաղարար գործունեության միջև եղած լարվածությունը։ Համաշխարհային անորոշության պայմաններում կոմիտեն կանգնած է կարևոր փորձության առաջ՝ պահպանել մրցանակի հեղինակությունը՝ ճանաչելով այն անձանց ու կազմակերպություններին, որոնք խաղաղություն են կերտում ոչ թե ինքնագովազդով, այլ քաջությամբ ու համատեղ ջանքերով։ Մրցանակը շարունակում է մնալ հույսի նշան՝ հիշեցնելով, որ խաղաղությունը, նույնիսկ փխրուն, միշտ արժե պահպանել։