Շարմ Էլ Շեյխի խաղաղության գագաթնաժողովը․ համաշխարհային առաջնորդները հավաքվում են Գազայի հրադադարի բանակցությունների համար

Շարմ Էլ Շեյխ․ խաղաղության հույսի հարթակ հակամարտության պայմաններում

Եգիպտոսի Շարմ Էլ Շեյխ հանգստավայրում երկուշաբթի մեկնարկում է գագաթնաժողով, որը կարող է որոշիչ դառնալ Գազայի և ընդհանրապես Միջին Արևելքի ապագայի համար։ Ավելի քան 20 համաշխարհային առաջնորդներ, յուրաքանչյուրը՝ իր ակնկալիքներով, մարտավարությամբ և մտահոգություններով, հավաքվել են քննարկելու՝ ինչպես կարելի է խաղաղություն հաստատել մի տարածաշրջանում, որտեղ տասնամյակներ շարունակ բռնությունն ու քաղաքական տարաձայնությունները չեն հանդարտվում։

Գագաթնաժողովը, որը համատեղ վարում են ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփն ու Եգիպտոսի նախագահ Աբդել Ֆաթահ ալ-Սիսին, կազմակերպվել է Թրամփի Իսրայել այցից հետո, որտեղ նա ելույթ է ունեցել Կնեսետում և հանդիպել վերջին պատերազմի հետևանքով տուժած ընտանիքների հետ։ Եգիպտոսի նախագահի գրասենյակի համաձայն, գագաթնաժողովի նպատակը «պատերազմը ավարտելն է Գազայի հատվածում, խաղաղության և կայունության հաստատումը Միջին Արևելքում, ինչպես նաև տարածաշրջանային անվտանգության և կայունության նոր դարաշրջանի մեկնարկը»։ Սա հավակնոտ խոստում է, որը հնչում է գագաթնաժողովի դահլիճում, երբ պատվիրակները ժամանում են՝ յուրաքանչյուրը՝ իր օրակարգով։

Ովքեր են բանակցությունների սեղանի շուրջ․ ուժի և շահերի խճանկար

Հյուրերի ցանկը տպավորիչ է՝ ընդգրկելով տարբեր տարածաշրջաններ ու շահեր ներկայացնող առաջնորդներ։ Թրամփի և ալ-Սիսիի կողքին մասնակցում են Կատարի էմիր Շեյխ Թամիմ բին Համադ Ալ Թանին, որի երկիրը հաճախ միջնորդի դեր է խաղացել հակամարտող կողմերի միջև, ինչպես նաև Պաղեստինի ինքնավարության նախագահ Մահմուդ Աբբասը, որի ապագա դերը Գազայում դեռևս անորոշ է և քննարկումների առարկա։ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, Միացյալ Թագավորության վարչապետ Քիեր Ստարմերը, Իսպանիայի վարչապետ Պեդրո Սանչեսը և Իտալիայի վարչապետ Ջորջիա Մելոնին՝ եվրոպական առաջնորդներից, նույնպես մասնակցում են՝ իրենց տեսլականով և մարդասիրական մոտեցումներով։

Ցանկում ընդգրկված են նաև Եվրոպական խորհրդի նախագահ Անտոնիո Կոստան, ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Անտոնիո Գուտերեշը, Արաբական լիգայի գլխավոր քարտուղար Ահմեդ Աբուլ Գեյթը, ինչպես նաև տարածաշրջանային միապետեր՝ Հորդանանի թագավոր Աբդուլա II-ը, Բահրեյնի թագավոր Համադ բին Իսա Ալ Խալիֆան, Քուվեյթի վարչապետ Ահմադ Ալ Աբդուլլահ Ալ Սաբահը։ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի ներկայությունը վկայում է տարածաշրջանային խնդիրների փոխկապակցվածության մասին։

Հյուրերի շարքում են նաև Ինդոնեզիայի նախագահ Պրաբովո Սուբիանտոն, Գերմանիայի կանցլեր Ֆրիդրիխ Մերցը, Հունաստանի վարչապետ Կիրիակոս Միցոտակիսը, Հունգարիայի վարչապետ Վիկտոր Օրբանը, Պակիստանի վարչապետ Շահբազ Շարիֆը, Կանադայի վարչապետ Մարկ Կառնին, Նորվեգիայի վարչապետ Յոնաս Գար Ստորեն և Իրաքի վարչապետ Մոհամեդ Շիա ալ-Սուդանին։ Սա վկայում է, որ Գազայի ապագայի հարցը գլոբալ հետաքրքրություն է առաջացնում։

Բացակա ձայներ․ Իսրայել, Իրան և Համաս

Այնուամենայնիվ, այս ողջ դիվանագիտական ջանքերի և հանդիսավոր մթնոլորտի մեջ բացակայում են որոշ ամենակարևոր ձայները։ Իսրայելը, որի ռազմական գործողություններն ու քաղաքական որոշումները ձևավորել են ներկա ճգնաժամը, չի ներկայացվել գագաթնաժողովին։ Վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուի խոսնակը հաստատել է բացակայությունը, ինչը վկայում է շարունակվող անվստահության և չլուծված լարվածության մասին՝ գագաթնաժողովի նպատակների ու մասնակիցների հանդեպ։

Նույնպես բացակայում են Համասի ներկայացուցիչները, որոնք 2007-ից կառավարում են Գազան և վերջին պատերազմի առանցքային դերակատար են։ Համասի քաղաքական բյուրոյի անդամը հայտարարել է, որ կազմակերպությունը «չի ներգրավվի», ընդգծելով, որ նախկին բանակցությունները կատարվել են Կատարի և Եգիպտոսի միջնորդությամբ, այլ ոչ թե՝ գագաթնաժողովի ներկայիս մասնակիցների հետ ուղղակիորեն։

Իրանի պաշտոնյաների բացակայությունը ևս բարդացնում է իրավիճակը։ Չնայած Եգիպտոսի հրավերին, նախագահ Մասուդ Փեզեշկյանը և արտաքին գործերի նախարար Աբաս Արաղչին հրաժարվել են մասնակցել՝ հղելով ԱՄՆ-ի և այլ երկրների կողմից շարունակվող թշնամությանը և պատժամիջոցներին։ Արաղչին «X»-ում գրել է․ «Նախագահ Փեզեշկյանն ու ես չենք կարող շփվել այն գործընկերների հետ, որոնք հարձակվել են իրանցի ժողովրդի վրա և շարունակում են սպառնալ ու պատժել մեզ», նշելով հունիսյան միջադեպը Իրանի ատոմակայանների դեմ։

Հրադադար և ապագա․ փխրուն հաջողություն, անորոշություն

Կուլիսներում մնում է փխրուն հրադադար, որը ձեռք է բերվել գագաթնաժողովի մասնակիցների ջանքերով։ Գործարքը ժամանակավորապես հանգստացրել է իրավիճակը, հնարավորություն տվել ընտանիքներին վերամիավորվել, իսկ մարդասիրական օգնությունը՝ հասնել կարիքավորներին։ Սակայն խաղաղությունը դեռևս անկայուն է։ Թրամփի «20 կետանոց խաղաղության պլանը», որի մանրամասները դեռևս ամբողջությամբ չեն հրապարակվել, դարձել է բանակցությունների հիմքը, բայց հարցերը մնում են՝ ինչպես կկառավարվի Գազան պատերազմի ավարտից հետո և ինչ կլինի Համասի հետ։

Թրամփի համար գագաթնաժողովը հնարավորություն է՝ «հաղթանակի շրջայց» կատարել, ինչպես բնորոշել են եգիպտացի պաշտոնյաները, և ամրապնդել իրեն որպես խաղաղարարի։ Բայց առաջիկա ճանապարհը լի է անորոշությամբ։ Կպահպանվի՞ արդյոք Շարմ Էլ Շեյխի պայմանավորվածությունները գագաթնաժողովի ավարտից հետո, թե՞ բացակա կողմերի՝ Իսրայելի, Իրանի ու Համասի բացակայությունը կխաթարի ցանկացած որոշման լեգիտիմությունն ու արդյունավետությունը։

Կատարի էմիրը՝ Շեյխ Թամիմ բին Համադ Ալ Թանին, փորձում է խաղաղության գործընթացը կապել Թրամփի առաջնորդության հետ՝ հույս ունենալով, որ դա կպահպանի փխրուն գործարքը և կկանխի հետընթացը։ Պաղեստինի ինքնավարության հնարավոր դերը Գազայում՝ անհրաժեշտ բարեփոխումների դեպքում, մնում է վեճի առարկա, իսկ Նեթանյահուի կառավարությունը կտրականապես դեմ է այդ ներգրավվածությանը։

Միջազգային դիվանագիտություն․ տարածաշրջանային անվտանգություն

Գագաթնաժողովը միայն Գազայի մասին չէ․ այն դիվանագիտության փորձ է և Միջին Արևելքում ուժերի հավասարակշռության փոփոխության արտացոլում։ Եվրոպական առաջնորդները իրենց մտահոգություններն ունեն միգրացիայի, անվտանգության և էներգետիկայի վերաբերյալ, մինչ տարածաշրջանային խաղացողները պայքարում են պատերազմի հետևանքների և տնտեսական վերականգնման հեռանկարների հետ։ ՄԱԿ-ի և Արաբական լիգայի ներկայությունը ընդգծում է բազմակողմանի մոտեցումների կարևորությունը, թեև երկկողմ լարվածությունները դեռ առկա են։

Ինչպես նշում է Reuters-ը, Եգիպտոսի հյուրընկալող դերը կարևոր է՝ նա միջնորդ է տարածաշրջանում՝ կապելով Արևմուտքի ու արաբական երկրների շահերը։ Շարմ Էլ Շեյխի հավաքը նաև հիշեցում է դիվանագիտության սահմանների մասին․ եթե բոլոր կողմերը ներգրավված չեն, նույնիսկ ամենաջանասիրաբար մշակված պայմանավորվածությունները կարող են խախտվել։

Ինչ է սպասվում Շարմ Էլ Շեյխից դուրս

Գագաթնաժողովի ընթացքին աշխարհը հետևում է՝ սպասելով առաջընթացի նշանների։ Կկարողանա՞ն ներկա առաջնորդները գտնել ընդհանուր լեզու, թե՞ հին տարաձայնությունները կրկին գլուխ կհանեն։ Գազայի բնակիչների համար սակագինը բարձր է․ յուրաքանչյուր դիվանագիտական ձեռքսեղմում, յուրաքանչյուր քննարկում փակ դռների հետևում, ազդում է խախտված կյանքերի և անորոշ ապագաների վրա։

Կողմերի բացակայությունը հստակ հիշեցում է․ Միջին Արևելքում խաղաղություն հաստատելն իսկական գլուխկոտրուկ է՝ երբեմն բացակա, երբեմն թաքնված, միշտ դժվարությամբ տեղավորվող կտորներով։

Թեև Շարմ Էլ Շեյխը կարող է համաշխարհային առաջնորդների միասնության հազվադեպ պահ ապահովել, Իսրայելի, Համասի և Իրանի բացակայությունը ընդգծում է Միջին Արևելքի դիվանագիտության շարունակական բացերը։ Գագաթնաժողովի արդյունքը կախված է ոչ միայն ներկա կողմերից, այլ նաև այն ուժերից, որոնք Գազայի ապագայի հարցում ամենաշատ ազդեցություն ունեն։ Մնում է հարցը․ հնարավոր է արդյոք երկարատև խաղաղություն առանց բոլոր կողմերի ներգրավվածության?

Նկարի աղբյուրը՝ theguardian.com