ԱՄՆ զինված ուժերը հարվածում են թմրանյութերի նավերին՝ Թրամփի հակաթմրանյութային պատերազմի հակասությունները

ԱՄՆ-ի զինված ուժերը սրում են հակաթմրանյութային արշավը Խաղաղ օվկիանոսում

Հարավային և Կենտրոնական Ամերիկայի ափամերձ ջրերը դարձել են նախագահ Դոնալդ Թրամփի միջազգային թմրանյութերի դեմ պայքարի նոր մարտադաշտը։ 2025 թվականի նոյեմբերի 9-ին ԱՄՆ զինված ուժերը հարվածել են Արևելյան Խաղաղ օվկիանոսում երկու նավի՝ սպանելով վեց անձանց, որոնք պաշտոնական աղբյուրները ներկայացրել են որպես «տղամարդ թմրագործ ահաբեկիչներ»։ Այս հարվածները, որոնք իրականացվել են անձամբ Թրամփի հրահանգով, ընդգրկված են ԱՄՆ-ի լայնածավալ ռազմական գործողությունների շրջանակում, որոնց նպատակն է կանխել թմրանյութերի հոսքը դեպի Միացյալ Նահանգներ։

Պաշտպանության նախարար Փիթ Հեգսեթի խոսքով՝ երկու նավերն էլ հայտնաբերվել են ԱՄՆ-ի հետախուզության կողմից և համարվել են ահաբեկչական կազմակերպությունների կողմից ղեկավարվող։ Աղբյուրները հայտնում են, որ նավերը տեղափոխում էին թմրանյութեր և անցնում էին հայտնի մաքսանենգության միջանցքով՝ Հարավային Ամերիկայից կոկաինի հիմնական ուղիով։ Պենտագոնը հաստատել է, որ հարվածները կատարվել են միջազգային ջրերում, ինչը կարևոր է ռազմական գործողությունները օրինականացնելու համար (NTD, India Today)։

Օրինականության և քաղաքականության շուրջ լարվածություն

Թրամփի վարչակազմը այս գործողությունները ներկայացնում է որպես կարևոր քայլ ազգային անվտանգության համար, սակայն դրանք բուռն քննարկումներ են առաջացրել ԱՄՆ-ում և արտերկրում։ Կոնգրեսի մի շարք անդամներ, այդ թվում՝ Ադամ Շիֆը և Թիմ Քեյնը, կասկածի տակ են դրել այս հարվածների օրինական հիմքերը։ Հոկտեմբերին ներկայացվել է 1973 թվականի «Պատերազմի լիազորությունների մասին» օրենքի հիման վրա բանաձև, որով փորձ է արվել սահմանափակել նախագահի իրավասությունները՝ առանց Կոնգրեսի անմիջական հավանության նման հարվածներ հասցնելու հարցում։ Նախագիծը նեղ տարբերությամբ մերժվել է Սենատում՝ վկայելով նախագահի ռազմական լիազորությունների շուրջ խորը բաժանում (NTD)։

Թիմ Քեյնը, որը ներկա է եղել վարչակազմի օրինականության վերաբերյալ քննարկումներին, կասկածելի է համարել տրամադրված հիմնավորումները։ «Հիմնավորումների մեջ տրամաբանական սխալներ կան», նշել է նա՝ հավելելով, որ բացակայում է հստակ հիմնավորում՝ ռազմական հարվածները Վենեսուելայի ցամաքային թիրախների վրա տարածելու համար։ Վենեսուելայի դեմ ռազմական գործողությունները սահմանափակելու մասին երկրորդ բանաձևը ևս մերժվել է՝ երկու ձայնի տարբերությամբ։ Հանրապետական սենատորներից մի քանիսը նույնպես մտահոգություն են հայտնել արշավի ուղղության վերաբերյալ։ Թոդ Յանգը, չնայած դեմ է քվեարկել սահմանափակմանը, նշել է, որ շատ ամերիկացիներ նախընտրում են ավելի քիչ միջամտություն միջազգային հակամարտություններին (NTD)։

Տարածաշրջանային արձագանք՝ բարդություններ և անորոշություն

ԱՄՆ-ի զինված ուժերի ներկայությունը Լատինական Ամերիկայի ջրերում նոր չէ, սակայն թմրանյութերի դեմ պայքարի ակտիվացումը բարդ արձագանք է առաջացրել տարածաշրջանում։ Լատինական Ամերիկայի կառավարությունները և հասարակությունները միանշանակ չեն։ Կան թե՛ զգուշավոր աջակցություն, թե՛ բացահայտ քննադատություն։ Վենեսուելայի նախագահ Նիկոլաս Մադուրոն դատապարտել է հարվածները՝ դրանք որակելով որպես ազգային ինքնիշխանության սպառնալիք և վարչակարգի փոփոխության փորձ։ ՄԱԿ-ը ևս միջամտել է. Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատար Վոլկեր Տյուրկը նշել է, որ «միջազգային իրավունքի մեջ չկա որևէ հիմնավորում» ԱՄՆ-ի հարվածների համար (Fox Illinois)։

Թրամփի վարչակազմը պնդում է, որ այս արշավը անհրաժեշտ է ամերիկյան համայնքները պաշտպանելու համար՝ օտարերկրյա թմրանյութային խմբավորումների բռնությունից և կախվածությունից։ Սակայն թիրախների վերաբերյալ փաստարկված տվյալների բացակայությունը և հարվածվածների ինքնության անհայտությունը հարցեր են առաջացնում։ Կոնգրեսական լսումները ցույց են տվել, որ ԱՄՆ զինված ուժերը հաճախ չեն իմանում նավերում գտնվող անձանց ինքնությունը, այլ հիմնվում են հետախուզության կողմից տրամադրված տվյալների վրա, որոնք կապում են նավերը կոնկրետ թմրանյութային խմբավորումների հետ։

Սրման, ազդեցության և վերահսկողության պահանջներ

2025 թվականի սեպտեմբերից ԱՄՆ-ը իրականացրել է առնվազն 19 հարված՝ ոչնչացնելով 20 նավ և սպանելով ավելի քան 75 մարդ։ Սկզբում գործողությունները կենտրոնացած էին Կարիբյան ծովի վրա, սակայն վերջին շրջանում հիմնականում ուղղված են Արևելյան Խաղաղ օվկիանոսին, որտեղ ըստ ԱՄՆ հետախուզության՝ տեղի են ունենում խոշորագույն թմրանյութային փոխադրումները։ Ծովային ուժերի, այդ թվում՝ USS Gravely ռազմանավի և ավիակրի տեղակայումը Հարավային Ամերիկայի ջրերում վկայում է Վաշինգտոնի վճռականության մասին։

Այնուամենայնիվ, գործողությունների մարդասիրական և աշխարհաքաղաքական հետևանքները շարունակում են քննադատվել։ Քննադատները նշում են, որ հարվածները կարող են խորացնել լարվածությունը տարածաշրջանում, որը արդեն իսկ տառապում է քաղաքական և սոցիալական բեկորայնությունից։ Տարածաշրջանի բնակիչները, որոնք հայտնվում են ռազմական միջամտությունների կենտրոնում, ստիպված են պայքարել նոր խնդիրների դեմ։ Վենեսուելայի հանդեպ ԱՄՆ-ի հնարավոր գործողությունների սպառնալիքը ավելի է մեծացնում անորոշությունը, իսկ օրենսդիրներն ու միջազգային կազմակերպությունները կոչ են անում զսպվածության և թափանցիկության։

Թրամփը շարունակում է պաշտպանել հարվածները՝ դրանք ներկայացնելով որպես «զենքով հակամարտության» մի մաս՝ թմրանյութային խմբավորումների դեմ, որոնք մեղադրվում են ամերիկյան քաղաքները թմրանյութերով և բռնությամբ հեղեղելու մեջ։ Բայց օրինականության, արդյունավետության և անցանկալի հետևանքների վերաբերյալ քննարկումները շարունակվում են, և վերջը դեռ հստակ չէ։

Հավասարակշռության որոնում՝ անվտանգություն, ինքնիշխանություն և հաշվետվողականություն

ԱՄՆ-ի թմրանյութերի նավերի դեմ պայքարի արշավը դարձել է ավելի լայն քննարկումների կետ՝ ռազմական իշխանության սահմանների և ժողովրդավարական կառավարությունների պատասխանատվության մասին։ Թրամփի վարչակազմի հայտարարած նպատակը ամերիկացիների կյանքը պաշտպանելն է, սակայն հրապարակային տվյալների բացակայությունը՝ կոնկրետ հարվածների և ահաբեկչական կազմակերպությունների կապի վերաբերյալ, մեծացնում է թերահավատությունը։ Տարածաշրջանային խաղացողներն ու միջազգային մարմինները շարունակում են պահանջել հիմնավորումներ, թափանցիկություն և ինքնիշխանության հարգում։

Մինչ ԱՄՆ-ը ընդլայնում է իր ռազմածովային ներկայությունը և սրում է գործողությունները, մարտահրավերը կլինի անվտանգությունը համադրել օրինական և բարոյական սահմանափակումների հետ։ Տարածաշրջանային բեկորայնությունը վկայում է ոչ միայն տարբեր ազգային շահերի, այլ նաև ԱՄՆ-ի երկարատև միջամտությունների բարդ ժառանգության մասին։ Այս արշավը կկարողանա՞ իրականում կասեցնել թմրանյութային ցանցերը, թե՞ պարզապես կխորացնի բաժանումները՝ հարց է, որի պատասխանը կախված է քաղաքական գործիչներից, ռազմական ղեկավարներից և համայնքներից։

ԱՄՆ-ի և միջազգային քննադատների աճող ճնշման պայմաններում Թրամփի վարչակազմը կանգնած է վճռական փորձության առաջ՝ արդյո՞ք կկարողանա ապացուցել, որ ռազմական արշավը թմրանյութային նավերի դեմ և՛ արդյունավետ է, և՛ օրինական, թե՞ այն կդառնա ԱՄՆ-ի միջամտության պատմության հերթական հակասական էջը: