ՅՈՒՆԻՍԵՖ․ Հայաստանում փախստական երեխաների կրթական ճգնաժամը խորանում է

Հայաստանը ներկայումս ընդունել է 115,388 փախստական, որոնցից 36,000-ը երեխաներ են, ովքեր ստիպված են եղել լքել իրենց հայրենիքը 2023 թվականի սեպտեմբերի պատերազմական գործողությունների կամ Լաչինի միջանցքով 2022-2023 թվականների տեղահանումների հետևանքով։ Նրանք միացել են 2020 թվականի պատերազմից հետո տեղահանված 26,700 մարդկանց։

Մինչ փախստական ընտանիքները փորձում են հարմարվել նոր իրողություններին, կրթության, հոգեկան առողջության և սոցիալական աջակցության հասանելիությունը շարունակում է լուրջ խնդիր մնալ, ըստ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի Հայաստանում հումանիտար իրավիճակի վերաբերյալ 2024 թվականի վերջին զեկույցի։

Ինչո՞ւ հազարավոր փախստական երեխաներ Հայաստանում դուրս են մնում կրթությունից

ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության տվյալներով՝ 2024 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ հայկական դպրոցներում գրանցվել է 16,232 փախստական երեխա, իսկ 1,617-ը՝ մասնագիտական կրթական հաստատություններում։ Սակայն դպրոցահասակ փախստական երեխաների ամբողջական թիվը հայտնի չէ, ինչը մտահոգություններ է առաջացնում այն երեխաների վերաբերյալ, որոնք կարող են դպրոց չհաճախել, հատկապես դեռահասների շրջանում։

ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ը զգուշացնում է, որ փախստական տնային տնտեսությունների 42%-ը նախադպրոցական տարիքի երեխա ունի, որը մանկապարտեզ չի հաճախում, ընդ որում՝ նրանց կեսը երբեք չի հաճախել։ Դպրոցից դուրս մնալու վտանգը հատկապես բարձր է դեռահասների շրջանում, ինչը պայմանավորված է ուսումնական ծրագրերի տարբերություններով, սոցիալական և ֆինանսական դժվարություններով, ինչպես նաև պատերազմի թողած հետևանքներով։

ՄԱԿ-ի Երեխաների իրավունքների կոմիտեն (CRC) ընդգծել է Հայաստանի ջանքերը փախստական երեխաներին կրթության մեջ ինտեգրելու ուղղությամբ, սակայն մտահոգություն է հայտնել դպրոցական հաճախելիության նվազման և կրթական արդյունքների վատթարացման վերաբերյալ։ Զեկույցը փաստում է, որ շատ փախստական երեխաներ տարրական դպրոցն ավարտելիս չեն կարողանում կարդալ նվազագույն մակարդակով, ինչը վտանգում է նրանց հետագա կրթական առաջընթացը։

Հոգեկան առողջության ճգնաժամ․ հազարավոր փախստական երեխաներ շտապ աջակցություն են պահանջում

Տեղահանման հետևանքները միայն կրթության հետ չեն կապված։ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի տվյալները վկայում են, որ փախստական երեխաների շրջանում հոգեկան առողջության և հոգեսոցիալական աջակցության (MHPSS) պահանջարկն աճում է, քանի որ շատ երեխաներ տառապում են տրավմայի, անհանգստության և հուզական անկայունության պատճառով։

• 9,543 երեխա ստուգվել է շարժական մանկաբուժական խմբերի կողմից, որոնցից
  • 2,594-ը ուղեգրվել է ավելի բարդ առողջապահական ծառայությունների, ներառյալ հոգեբանական աջակցություն։
• 5,886 խնամակալներ ստացել են խորհրդատվություն երեխաների առողջության և սնուցման մասին։
• 37,453 երեխա և նրանց խնամակալները օգտվել են անվտանգ տարածքներից և երեխաների պաշտպանության կենտրոններից։
• 34,712 երեխա, դեռահաս և խնամակալ ստացել են հոգեկան առողջության և հոգեսոցիալական աջակցություն համայնքներում։

Ըստ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի, փախստական տնային տնտեսությունների 26%-ը ընտանիքի առնվազն մեկ անդամ ունի, որը տառապում է հուզական անկայունությունից։ Սակայն շատ ընտանիքներ չեն դիմում օգնության՝ տեղեկատվության բացակայության, ֆինանսական խնդիրների և համայնքային ծառայությունների սահմանափակ մատչելիության պատճառով։

Ինչպիսի՞ ֆինանսական աջակցություն են ստանում փախստականները Հայաստանում

ՀՀ կառավարությունը փախստականներին տրամադրել է ժամանակավոր պաշտպանություն մեկ տարով 2023 թվականի հոկտեմբերին, որը երկարաձգվել է մինչև 2025 թվականի դեկտեմբերի 31-ը։ 2024 թվականի վերջի դրությամբ, փախստականների 76%-ը բնակվում է Երևանում և հարակից մարզերում, մասնավորապես՝

• Երևան – 46,512 փախստական (40.3%)
• Կոտայք – 18,622 փախստական (16.1%)
• Արարատ – 11,986 փախստական (10.4%)
• Արմավիր – 10,957 փախստական (9%)

Փախստականների դրամական օգնության ծրագրեր

ՀՀ կառավարությունը երկարաձգել է սոցիալական աջակցությունը ևս երեք ամսով (2025թ. հունվար–մարտ)՝ ամսական գումարը 125 ԱՄՆ դոլար սահմանելով։ Ապրիլից սկսած՝ աջակցությունը կտրամադրվի առավել խոցելի խմբերին, ներառյալ՝

• Հաշմանդամություն ունեցող անձանց
• 63+ տարեկան տարեցներին
• Օրենսդրությամբ նախատեսված նպաստառու ընտանիքներին, եթե ընտանիքի հայթայթողը մահացել է

Ֆինանսական աջակցության չափերը՝

• Ապրիլ-հունիս 2025 – 100 ԱՄՆ դոլար
• Հուլիս-դեկտեմբեր 2025 – 75 ԱՄՆ դոլար

Փախստականների ապագան Հայաստանում՝ մարտահրավերներ և լուծումներ

Տնտեսական դժվարությունները շարունակում են խոչընդոտել փախստականների ինտեգրմանը։ Հիմնական խնդիրներն են՝

• Մշտական բնակության ապահովման բացակայությունը
• Հոգեբանական աջակցության սահմանափակ հասանելիությունը
• Փախստականների համար աշխատանքային հնարավորությունների սակավությունը

Հայաստանի կառավարությունն ու միջազգային կազմակերպությունները, այդ թվում ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ը, աշխատում են ծրագրերի երկարաժամկետ կայունության ապահովման վրա, ներառյալ՝

• Երեխաների պաշտպանության ծրագրերի ընդլայնումը
• Կրթական աջակցության բարելավումը
• Փախստականների հմտությունների զարգացման դասընթացների անցկացումը

ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի տվյալները ընդգծում են, որ փախստական երեխաների կրթության, հոգեկան առողջության և սոցիալական աջակցության ոլորտում բարեփոխումներն անհրաժեշտ են՝ կանխելու նրանց մեկուսացումը և ապահովելու ավելի լավ ապագա։

Աղբյուր՝ ՅՈՒՆԻՍԵՖ Հայաստան, Հումանիտար իրավիճակի հաշվետվություն, 2024թ. դեկտեմբեր