Տնտեսություն

Ֆիզանձանց եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման մարտահրավերների և տնտեսական հետևանքների ուսումնասիրում

Self-Portal

Հայաստանում 2024 թվականին մեկնարկած եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրման համակարգը կարևոր քայլ է թափանցիկության բարձրացման և հարկային դաշտի ընդլայնման ուղղությամբ։ Համակարգի երկրորդ փուլն ընդգրկում է ավելի լայն խումբ քաղաքացիների՝ ներառյալ վարձու աշխատողներ, քաղաքացիաիրավական պայմանագրերով եկամուտ ստացած անձինք, պետական ծառայողներ և բարձրարժեք փոխառություններ կամ բիզնես բաժնեմասեր ունեցող անձինք։ Չնայած համակարգի հավակնոտ նպատակներին՝ դրա իրագործումը բացահայտում է մի շարք մարտահրավերներ, որոնք կարող են խոչընդոտել արդյունավետությանը և խորացնել գոյություն ունեցող անհավասարությունները։

Թվային գործիքները համակարգի հիմնական բաղադրիչն են, բայց նաև բերում են լուրջ դժվարություններ։ Նույնականացման քարտերի և Mobile ID-ի պահանջը ենթադրում է տեխնոլոգիայի և թվային գրագիտության հասանելիություն բոլորի համար։ Սակայն, գյուղական բնակավայրերում, որտեղ ինտերնետ հասանելիությունը սահմանափակ է, քաղաքացիները բախվում են լրացուցիչ խոչընդոտների։ Սա արդարության հարց է առաջացնում, քանի որ այն խմբերը, որոնք առավել շատ կարող են օգտվել հարկային բարեփոխումներից, կարող են դուրս մնալ գործընթացից՝ տեխնոլոգիական և կազմակերպչական խոչընդոտների պատճառով։

Բարդ է նաև վարչարարական գործընթացը։ Համակարգի ընդլայնված պահանջները զգալի բեռ են ստեղծում ինչպես հարկատուների, այնպես էլ ՊԵԿ-ի համար։ Եկամուտների ավելի մեծ ծավալի հայտարարագրերի մշակումը պահանջում է ուժեղացված թվային ենթակառուցվածքներ և պատրաստված անձնակազմ։ Առանց համապատասխան ներդրումների, հայտարարագրերի մշակումն ու հարկերի հաշվարկը կարող են հետաձգվել՝ նվազեցնելով հանրային վստահությունը։ Սա հատկապես բարդ է առաջին անգամ հայտարարագիր ներկայացնողների համար, ինչպիսիք են ոչ բարձրարժեք փոխառություններ կամ քաղաքացիաիրավական պայմանագրերից փոքր եկամուտ ստացող անձինք, ովքեր կարող են չտիրապետել հարկային գործընթացներին։

Թվային հարթակների վրա հենվելը բերում է նաև համակարգային խոցելիություններ։ Self-Portal և Mobile ID համակարգերի հաջողությունը կախված է դրանց հուսալիությունից և օգտագործման հարմարավետությունից։ Ցանկացած տեխնիկական խափանում, կիբեռսպառնալիք կամ ծառայությունների խափանում կարող են բացասաբար ազդել համակարգի արդյունավետության վրա։ Նման խոչընդոտները հատկապես մեծ ազդեցություն կունենան խոցելի խմբերի համար՝ խորացնելով անվստահության և մերժման ալիքը։

Տնտեսական տեսանկյունից համընդհանուր հայտարարագրման համակարգը բերում է բարդ հետևանքներ։ Մի կողմից՝ այն կարող է ավելացնել պետական եկամուտները՝ կրճատելով չհայտարարագրված եկամուտները և ընդլայնելով հարկային բազան։ Ժամանակի ընթացքում այս լրացուցիչ միջոցները կարող են ուղղվել սոցիալական ծրագրերի և ենթակառուցվածքների զարգացմանը։ Մյուս կողմից՝ համակարգի բարդությունը կարող է ավելի խորը մղել փոքր բիզնեսներին կամ անհատ, ազատ աշխատողներին ոչ պաշտոնական հատված, հատկապես նրանց, ովքեր համարում են համակարգը շատ բարդ կամ ծանր։ Սա կարող է խաթարել թափանցիկության և հավասարության նպատակները, ծանրաբեռնելով հարգալից հարկատուներին, մինչդեռ ոչ համապատասխան անձինք կշարունակեն խուսափել պատասխանատվությունից։

Այս մարտահրավերներին դիմագրավելու համար Հայաստանն անհրաժեշտ է գործի բազմակողմանի մոտեցում։ Անհրաժեշտ է պարզեցնել գործընթացները՝ հատուկ ուղղված պարզ եկամուտային կառուցվածք ունեցող անձանց։ Նպատակային ծրագրերը կարող են տրամադրել ֆինանսական և կազմակերպչական աջակցություն խոցելի խմբերին՝ ապահովելով ID քարտերի և թվային գործիքների հասանելիությունը։ Self-Portal և Mobile ID համակարգերի տեխնիկական ենթակառուցվածքների ամրապնդումը կարևոր է, քանի որ նույնիսկ աննշան խափանումները կարող են լուրջ ազդեցություն ունենալ խոցելի խմբերի վրա։ Հանրային իրազեկման արշավները կարող են շեշտադրել համակարգի առավելությունները, օրինակ՝ սոցիալական հարկերի փոխհատուցման հնարավորությունը՝ խրախուսելով կամավոր մասնակցությունը։

Այս համակարգի ազդեցությունը Հայաստանի քաղաքացիների և տնտեսության վրա կախված է դրա իրագործումից։ Եթե այն հաջողությամբ իրագործվի, համընդհանուր հայտարարագրման համակարգը կարող է դառնալ թափանցիկության, հաշվետվողականության և հարկային հավասարության նախադեպ։ Սակայն, եթե հասանելիության, ենթակառուցվածքների և հանրային վստահության խնդիրները չլուծվեն, համակարգը կարող է խորացնել գոյություն ունեցող անհավասարությունները և առաջացնել դիմադրություն։

Հայաստանն այժմ կանգնած է կարևոր հարցի առաջ. արդյո՞ք համընդհանուր հայտարարագրման համակարգը կդառնա դրական փոփոխության շարժիչ ուժ, թե՞ այն կխորացնի համակարգային տարբերությունները։ Այս հարցի պատասխանը կկառավարի երկրի հարկային ապագան և քաղաքացիների վստահությունը պետական կառույցների նկատմամբ։

Հղումներ

  1. Self-Portal համակարգ
  2. Պետական եկամուտների կոմիտե
  3. Mobile ID ծառայություններ

ԱՄԵՆԱԴԻՏՎԱԾՆԵՐԸ

ՎԵՐ