Ադրբեջանի Դժգոհությունը Հայաստանում ԵՄ Առաքելությունից Բխում է Լծակների Կորստից․ Շվեդ Պատգամավոր Արին Կարապետ
Ադրբեջանից Հայաստանում Եվրոպական միության դիտորդական առաքելության (EUMM) վերաբերյալ վերջին քննադատությունները բխում են Բաքվի հիասթափությունից՝ կապված Երևանին իր պայմանները թելադրելու լծակները կորցնելու հետ, ըստ հայկական ծագումով շվեդ պատգամավոր Արին Կարապետի։ «Արմենպրես»-ի թղթակցի հետ զրույցում Կարապետը ընդգծել է, որ հայ-ադրբեջանական սահմանին ԵՄ-ի ներկայությունը Բաքվի կողմից ընկալվում է որպես խոչընդոտ իր օրակարգը միակողմանիորեն պարտադրելու կարողության համար։
Ադրբեջանի Դժգոհությունը. Դիրքի Կորուստը
Արին Կարապետը պնդում է, որ Ադրբեջանի դժգոհությունը ԵՄ Դիտորդական Առաքելությունից ուղղակիորեն կապված է առաքելության արդյունավետության հետ՝ խաղադաշտը հավասարեցնելու հարցում։ Մինչև առաքելության տեղակայումը, Ադրբեջանը, թերևս, զգալի առավելություն ուներ, հատկապես սահմանամերձ շրջաններում, որը կարող էր օգտագործել Հայաստանի վրա ճնշում գործադրելու համար։ ԵՄ դիտորդների ներկայությունը, սակայն, փոխում է այս դինամիկան։
- Սահմանային Լծակների Նվազում. ԵՄ Դիտորդական Առաքելության ներկայությունը հանդես է գալիս որպես միջազգային դիտարկման մեխանիզմ, որը զսպում է միակողմանի գործողությունները և դժվարացնում է երկու կողմերի համար սադրանքներ կամ հրադադարի խախտումներ նախաձեռնելը առանց միջազգային վերահսկողության։
- Թափանցիկություն և Հաշվետվություն. ԵՄ դիտորդների տեղում գտնվելով՝ լարվածությունը սրելու կամ համաձայնագրերը խախտելու ցանկացած փորձ ավելի հավանական է, որ կփաստաթղթավորվի և կհաղորդվի միջազգային հանրությանը՝ մեծացնելով թափանցիկությունն ու հաշվետվողականությունը։
- Ուժային Հարաբերակցության Ընկալման Տեղաշարժ. Առաքելությունը ազդանշան է տալիս տարածաշրջանի նկատմամբ միջազգային հետաքրքրության և ներգրավվածության մասին՝ պոտենցիալորեն նվազեցնելով Ադրբեջանի ընկալվող տարածաշրջանային գերիշխանությունը և արտաքին վերահսկողությունից դուրս գործելու նրա կարողությունը։
Հայաստանի Տեսակետը. Հրադադարի Խախտումների Բացահայտում
Հայաստանի տեսանկյունից ԵՄ դիտորդական առաքելությունը կարևոր է մի քանի պատճառներով, նշել է Կարապետը։ Այն ապահովում է միջազգային օբյեկտիվ ներկայություն, որը կարող է ստուգել և զեկուցել սահմանին տիրող իրավիճակի մասին, ինչին Երևանը վաղուց է ձգտում։
- Միջազգային Տեսանելիություն. ԵՄ Դիտորդական Առաքելությունը թույլ է տալիս Հայաստանին միջազգային հանրությանը ցույց տալ տեղում իրական իրավիճակը, մասնավորապես՝ հրադադարի խախտումների և սահմանային միջադեպերի վերաբերյալ։
- Զսպում և Կայունություն. Չնայած խաղաղապահ ուժ չլինելուն՝ առաքելության ներկայությունը կարող է զսպող ազդեցություն ունենալ հնարավոր սրացումների վրա՝ նպաստելով սահմանի երկայնքով ավելի մեծ կայունությանը։
- Աջակցություն Դիվանագիտական Ջանքերին. Առաքելության զեկույցներն ու գնահատականները կարող են արժեքավոր տեղեկատվություն տրամադրել հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը բանակցությունների և երկխոսության միջոցով լուծելուն ուղղված դիվանագիտական ջանքերի համար։
ԵՄ Առաքելության Դերը Տարածաշրջանային Կայունության Հարցում
Հայաստանում Եվրոպական Միության դիտորդական առաքելությունը ստեղծվել է 2023 թվականի փետրվարին՝ հայ-ադրբեջանական սահմանին լարվածության աճից հետո։ Նրա մանդատն է նպաստել կայունությանը, վստահության ամրապնդմանը և հակամարտությամբ տուժած տարածքներում անվտանգ միջավայրի ապահովմանը։ Առաքելության զինված չդիտորդները պարեկություն են իրականացնում սահմանամերձ շրջաններում և զեկուցում են իրավիճակի մասին՝ նպաստելով խաղի կանոններ թելադրող դինամիկայի վերաբերյալ միջազգային ավելի լուսաբանված ըմբռնմանը։
Թեև Ադրբեջանը հետևողականորեն քննադատում է ԵՄ Դիտորդական Առաքելությանը՝ այն համարելով կողմնակալ և անարդյունավետ, առաքելությունը ողջունվել է Հայաստանի և ԵՄ անդամ պետությունների կողմից։ ԵՄ-ն վերահաստատել է, որ առաքելությունը գործում է Հայաստանի միջազգային սահմանի հայկական կողմում՝ Հայաստանի խնդրանքով և Ադրբեջանի համաձայնությամբ՝ գործելու հայկական կողմում, ընդգծելով դրա անկողմնակալ և դիտորդական բնույթը։
Տարածաշրջանային Դինամիկայի Տեղաշարժ
Արին Կարապետի վերլուծությունը ընդգծում է հայ-ադրբեջանական դինամիկայի առանցքային կողմը՝ միջազգային ներկայության դերը ուժային հավասարակշռությունը փոխելու հարցում։ ԵՄ դիտորդական առաքելության վերաբերյալ Ադրբեջանի քննադատությունները կարելի է մեկնաբանել որպես արձագանք Հայաստանին միակողմանիորեն իր պայմանները թելադրելու իր կարողության ենթադրյալ կորստին։ Հայաստանի համար առաքելությունը ներկայացնում է արժեքավոր գործիք՝ թափանցիկությունը բարձրացնելու, կայունությունը խթանելու և միջազգային ասպարեզում իր դիրքորոշումն ընդգծելու համար։ Քանի որ ԵՄ Դիտորդական Առաքելությունը շարունակում է իր գործունեությունը, տարածաշրջանային դինամիկայի և հայ-ադրբեջանական խաղաղ գործընթացի վրա դրա ազդեցությունը կմնա ուշադիր դիտարկման և քննարկման առարկա։
Տարածաշրջանային քաղաքականության և միջազգային հարաբերությունների վերաբերյալ ավելի խորը վերլուծությունների համար այցելեք Azat TV-ի «Աշխարհ» բաժինը: