Արագ Ընթերցում
- Վենեսուելայի ընդդիմադիր առաջնորդ Մարիա Կորինա Մաչադոն ստացել է 2025 թվականի Նոբելյան Խաղաղության մրցանակը՝ ժողովրդավարության առաջմղման համար։
- Չնայած միջազգային աջակցությանը և հրադադարի միջնորդության պնդումներին՝ Դոնալդ Թրամփը չընտրվեց։
- Մրցանակակիրին ընտրում է հինգ անդամից բաղկացած Նորվեգական կոմիտեն, թեկնածուների անունները գաղտնի են մնում 50 տարի։
- 2025 թվականին առաջադրվել է ռեկորդային 338 թեկնածու՝ խաղաղության նախաձեռնությունների նկատմամբ հետաքրքրության աճի նշան։
Նոբելյան Խաղաղության մրցանակ 2025. Հայտարարության օրը և աշխարհը սպասում է
2025 թվականի հոկտեմբերի 10-ին Օսլոն դարձավ միջազգային ուշադրության կենտրոն։ Նոբելյան Խաղաղության մրցանակի ընտրությունը՝ որպես խաղաղարարների ամենաբարձր գնահատանք, այս տարի ավելի մեծ հետաքրքրություն էր առաջացրել։ 338 թեկնածուներից՝ 244 անհատ և 94 կազմակերպություն, Նորվեգական Նոբելյան կոմիտեն կանգնած էր դժվար ընտրության առաջ՝ գտնել այն մարդուն կամ կազմակերպությանը, որի գործունեությունը իսկապես մարմնավորում է խաղաղության գաղափարը։
Հայտարարությունից առաջ համաշխարհային լրատվամիջոցներն ակտիվորեն քննարկում էին հնարավոր հաղթողներին։ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը հրապարակայնորեն առաջադրում էր իր թեկնածությունը, նշելով իր դերը վերջին հրադադարների մեջ։ Նրան աջակցում էին և՛ Մոսկվան, և՛ Երուսաղեմը։ Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն բացահայտորեն պաշտպանում էր Թրամփին՝ վկայակոչելով նրա ներգրավվածությունը Գազայում ժամանակավոր հրադադարի կայացման գործում։ Կրեմլի պաշտոնյաներն էլ ընդգծում էին Թրամփի միջնորդությունը Հնդկաստանի և Պակիստանի միջև։
Մարիա Կորինա Մաչադո. ժողովրդավարական քաջության խորհրդանիշ
Սակայն երբ Նորվեգական Նոբելյան կոմիտեի նախագահ Յորգեն Վատնե Ֆրիդնեսը մոտեցավ ամբիոնին, աշխարհը իմացավ, որ 2025 թվականի Նոբելյան Խաղաղության մրցանակը շնորհվել է Վենեսուելայի ընդդիմադիր առաջնորդ Մարիա Կորինա Մաչադոյին։ Նա արժանացել է մրցանակի՝ ժողովրդավարության արժեքների առաջմղման և Վենեսուելան խաղաղ ճանապարհով բռնապետությունից ժողովրդավարության անցնելու պայքարի համար։
Կոմիտեն ընդգծեց, որ Մաչադոն «ժողովրդավարության կրակը վառ է պահում աճող մթության մեջ»։ Նրա ակտիվիզմը՝ հաճախ անձնական վտանգի գնով, նրան դարձրել է քաղաքացիական քաջության խորհրդանիշ Լատինական Ամերիկայում։ Տարիներ շարունակ նա առաջնորդել է խաղաղ ցույցեր, պայքարել ազատ ընտրությունների համար, և ենթարկվել քաղաքական հալածանքների։ Նրա տոկունությունը ոգեշնչել է միլիոնավոր մարդկանց Վենեսուելայում և դրա սահմաններից դուրս՝ ընդգծելով խաղաղ դիմադրության ուժը բռնաճնշումների պայմաններում։
Այս գնահատումը տեղի է ունենում վճռորոշ պահին։ Վենեսուելայի քաղաքական դաշտը շարունակում է մնալ լարված։ Մաչադոյի ջանքերը ընդդիմադիր խմբերին միավորելու, ընտրական բարեփոխումներ պահանջելու և հասարակ քաղաքացիների ձայնը բարձրացնելու գործում փոխել են հանրային քննարկումները։ Նոբելյան կոմիտեի ընտրությունը հստակ ուղերձ է՝ ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների պայքարը, անգամ դժվարին իրավիճակներում, արժանի է միջազգային ճանաչման։
Ընտրության գաղտնիքներն ու նշանակությունը
Ամեն տարի Նոբելյան Խաղաղության մրցանակի ընտրության գործընթացը գաղտնի է պահվում։ Թեկնածուների անունները հրապարակային չեն, իսկ պաշտոնական ցուցակը հայտնի է դառնում միայն մրցանակի շնորհումից 50 տարի անց։ Սա սնուցում է բազմաթիվ ենթադրություններ, երբ լրատվամիջոցներն ու քաղաքական գործիչները հաճախ հրապարակում են անուններ մինչև հայտարարությունը։ Այս տարի Թրամփի թեկնածությունը գերիշխում էր քննարկումներում, ինչպես նաև տարբեր կազմակերպություններ՝ միջուկային զինաթափման և մարդասիրական օգնության ոլորտից։
Նորվեգական Նոբելյան կոմիտեն բաղկացած է հինգ անդամներից՝ քաղաքական, կրթական և մարդու իրավունքների ոլորտներից։ 2025 թվականին կոմիտեի կազմում էին Յորգեն Վատնե Ֆրիդնեսը, Ասլե Տոյեն, Աննե Էնգերը, Քրիստին Կլեմետը և Գրեյ Լարսենը։ Նրանց առաքելությունն է՝ ընտրել մրցանակակիր, որի գործունեությունը «խթանում է խաղաղությունը, լուծում է կոնֆլիկտները և զարգացնում մարդու իրավունքները»։
Նշենք, որ այս տարի կոմիտեն ստացել է թեկնածուների ռեկորդային թիվ, ինչը վկայում է խաղաղարար ջանքերի արդիականության և բազմազանության մասին։ Ընտրության գործընթացը ավարտվում է հոկտեմբերյան հայտարարությամբ, իսկ պաշտոնական մրցանակաբաշխությունը կայանում է դեկտեմբերի 10-ին Օսլոյում՝ Նորվեգիայի թագավորի ներկայությամբ։
Վիճահարույց քննարկումներ և համաշխարհային արձագանքներ
2025 թվականի Նոբելյան Խաղաղության մրցանակի շուրջ թեժ քննարկումներ էին։ Թրամփի ակտիվ քարոզարշավը և տարբեր երկրների ղեկավարների աջակցությունը նոր հարցադրումներ առաջացրին խաղաղարարության էության և դիվանագիտության ու ինքնագովազդի սահմանների մասին։ Հայտարարությունից ժամեր առաջ Թրամփը քննադատեց նախկին նախագահ Բարաք Օբամայի 2009 թվականի Նոբելյան մրցանակը՝ պնդելով, որ այն արժանի չէր։ Նա ընդգծեց իր սեփական հաջողությունները՝ պնդելով, որ «լուծել» է յոթ պատերազմ և խաղաղություն բերել Հարավային Ասիայից Մերձավոր Արևելք։
Միևնույն ժամանակ, Գազայի իրավիճակը շարունակում էր մնալ անկայուն։ Համասի զինաթափման շուրջ բանակցությունները և գերիների հարցը միջազգային օրակարգում էին։ Նոբելյան կոմիտեի որոշումը՝ մրցանակը շնորհել քաղաքացիական ակտիվիստի, այլ ոչ թե պետական ղեկավարի կամ ռազմական միջնորդի, վկայում է խաղաղության շարժման զարգացման նոր ուղղության մասին՝ ընդգծելով grassroots նախաձեռնությունների և անհատական քաջության կարևորությունը։
Մարդու իրավունքների կազմակերպությունները և ժողովրդավարության պաշտպանները ողջունեցին այս ընտրությունը։ Սոցիալական ցանցերը հեղեղվեցին աջակցող ուղերձներով՝ ընդգծելով Մաչադոյի ազդեցությունն ու նրա հաղթանակի խորհրդանիշը՝ ժողովրդավարական ազատությունների համար պայքարող մարդկանց համար։
Պատմական համատեքստ. կանայք և Նոբելյան Խաղաղության մրցանակը
Մարիա Կորինա Մաչադոն միանում է նշանավոր կին մրցանակակիրների շարքին։ Դեռևս 1905 թվականին Ավստրիա-Հունգարիայի Բերտա վոն Սուտները դարձավ առաջին կինն այս մրցանակին արժանացած՝ «պատերազմի սարսափներին ընդդիմանալու քաջության համար»։ Մինչ օրս 19 կին արժանացել է Խաղաղության Նոբելյան մրցանակին՝ ավելի շատ, քան որևէ այլ Նոբելյան ոլորտում։ Վանգարի Մաաթայի, Մայր Թերեզայի, Շիրին Էբադիի, Նարգես Մոհամմադիի և մյուսների օրինակները ցույց են տալիս կանանց առաջնորդության փոխակերպող դերը խաղաղարարության մեջ։
Մաչադոյի ընտրությունը շարունակում է այդ ավանդույթը՝ ընդգծելով կանանց հաճախ անտեսված դերակատարությունը կոնֆլիկտների լուծման և հասարակական փոփոխությունների մեջ։ Կոմիտեն հատուկ նշեց նրա կարողությունը համախմբելու հասարակական կարծիքը և հույսը պահպանելու նույնիսկ ամենադժվար պայմաններում։
Մրցանակի խորհուրդը՝ ճանաչում, պատասխանատվություն և հիշողություն
Մաչադոն ստանում է ոսկե մեդալ, դիպլոմ և դրամական պարգև, որի չափը ամեն տարի փոփոխվում է։ Սակայն նյութականից առավել, Նոբելյան Խաղաղության մրցանակը ունի հսկայական խորհրդանշական արժեք։ Այն մեծացնում է մրցանակակրի հարթակը՝ աշխարհին իր պայքարը տեսանելի դարձնելով։ Մաչադոյի համար սա նշանակում է՝ Վենեսուելայի ժողովրդավարական շարժման նոր տեսանելիություն և իշխանությունների վրա մարդու իրավունքների հարգման պահանջի ուժեղացում։
Խաղաղության մրցանակը հիշեցնում է նաև չավարտված պայքարների մասին։ Նախկին մրցանակակիրները՝ Հենրի Դյունան, Մարտին Լյութեր Քինգը, Նելսոն Մանդելան, Մալալա Յուսուֆզայը, իրենց ճանաչումը օգտագործել են սոցիալական արդարության առաջխաղացման համար։ Մաչադոյի ճանապարհն դեռ շարունակվում է, իսկ մրցանակը կարող է լինել և՛ պաշտպանություն, և՛ նոր մարտահրավեր նրա աշխատանքում։
Հետադարձ հայացք և ապագա՝ մրցանակի լայն ազդեցությունը
124 տարվա ընթացքում Նոբելյան Խաղաղության մրցանակը շնորհվել է 105 անգամ՝ 142 մրցանակակիրների, այդ թվում՝ անհատների և կազմակերպությունների։ 2024 թվականին մրցանակը ստացավ «Նիհոն Հիդանկյոն»՝ ճապոնական միությունը, որը պայքարում է միջուկային զինաթափման համար։ Սա վկայում է խաղաղարարության բնույթի փոփոխության մասին։
Մաչադոյի հաղթանակի շուրջ աշխարհը խորհում է՝ արդյոք նրա ճանաչումը կխթանի միջազգային աջակցությունը Վենեսուելայի ժողովրդավարական շարժման համար։ Կարո՞ղ է քաղաքացիական քաջությունը դառնալ խաղաղ փոփոխությունների օրինակ այլ երկրներում։ Նոբելյան մրցանակը մնում է համաշխարհային իղձերի ցուցիչ՝ արտացոլելով թե՛ առաջընթացը, թե՛ շարունակվող մարտահրավերները։
Հեռվում հետևող մարդկանց համար այս հայտարարությունը հույս է ներշնչում։ Այն հիշեցնում է, որ խաղաղությունը միայն նախագահների կամ գեներալների գործը չէ․ այն ծնվում է այն մարդկանց սրտում ու գործերում, ովքեր համարձակվում են ընդդիմանալ անարդարությանը։
Նորվեգական կոմիտեի ընտրությունը՝ Մարիա Կորինա Մաչադոյին 2025 թվականի Խաղաղության Նոբելյան մրցանակ շնորհելը, ուժեղ ազդանշան է քաղաքացիական ակտիվիզմի արժեքի մասին անկայուն ժամանակներում։ Նրա ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների հանդեպ նվիրվածությունը ոչ միայն բարձրացնում է նրա անձնական պայքարը, այլև հստակ ուղերձ է բռնապետական ռեժիմներին՝ աշխարհը հետևում է, և ճշմարտությունը բարձրաձայնելու քաջությունը մնում է խաղաղության իսկական ճանապարհը։