Սուրբ Սարգսի տոնը Հայ Առաքելական Եկեղեցու օրացույցի կարևոր տոներից է, որը նվիրված է սրբի բարեխոսությանը և նրա հիշատակին։ Այս տարի տոնը կնշվի փետրվարի 15-ին՝ ավանդաբար ներառելով թե՛ եկեղեցական ծեսեր, թե՛ ժողովրդական սովորույթներ։ Սուրբ Սարգիս զորավարը համարվում է երիտասարդ զույգերի, սիրահարների և ընտանիքների հովանավորը։
Սուրբ Սարգիսը համաքրիստոնեական սրբերի դասին պատկանող առասպելական կերպար է, ով աչքի էր ընկնում իր քաջությամբ, ազնվությամբ և հավատարմությամբ քրիստոնեական արժեքներին։ Ըստ ավանդության՝ նա իշխում էր բնության տարերքներին, իսկ իր սպիտակ ձիու վրա շրջելով՝ օգնում էր կարիքավորներին և պատժում չարքերին։
Հռոմեական կայսր Կոստանդիանոսի օրոք Սարգիսը նշանակվում է Կապադովկիայի իշխան և զորքերի սպարապետ։ Այնուամենայնիվ, Հուլիանոս Ուրացողի թագավորության ժամանակ սկսված քրիստոնյաների հալածանքների պատճառով նա ստիպված է լինում լքել կայսրությունը։ Սարգիսը հաստատվում է Հայաստանում, որտեղ իր որդու՝ Մարտիրոսի և 14 զինակիցների հետ նահատակվում է՝ մերժելով ուրանալ քրիստոնեական հավատքը։
Սուրբ Սարգսի մարմինը հետագայում Մեսրոպ Մաշտոցի նախաձեռնությամբ տեղափոխվում է Հայաստան և ամփոփվում Կարբի գյուղում։ Նրա մասունքների հիման վրա կառուցվում է Ուշիի Սուրբ Սարգիս վանքը, իսկ Գագ լեռան գագաթին՝ Գագա Սուրբ Սարգիս վանքը։ Այսօր նրա հիշատակը հատուկ տեղ է զբաղեցնում ինչպես եկեղեցական, այնպես էլ ժողովրդական ավանդույթներում։
Սուրբ Սարգսի տոնը հատկապես հայտնի է իր խորհրդանշական ժողովրդական սովորույթներով։ Տոնի գիշերը երիտասարդները աղի բլիթ են ուտում՝ հույս ունենալով երազում տեսնել իրենց ապագա փեսացուին կամ հարսնացուին։ Երազում ոսկե բաժակը համարվում է ապագա հարուստ ամուսնու նշան, արծաթե բաժակը՝ միջին ունեցվածքի, իսկ կավե կամ պղնձե բաժակը՝ համեստ կյանք։
Մեկ այլ ավանդույթ է փոխինդով կամ ալյուրով մատուցարան դնել տան տանիքին կամ պատշգամբին։ Ըստ հավատալիքի՝ եթե սուրբ Սարգիսը իր սպիտակ ձիով անցնի այդ մատուցարանի միջով և ձիու պայտի հետքը թողնի, ապա հավատացյալի երազանքներն անպայման կիրականանան։
Եկեղեցական արարողությունները Սուրբ Սարգիս զորավարի անունը կրող եկեղեցիներում ներառում են սուրբ պատարագի մատուցում և երիտասարդների օրհնության կարգ՝ խորհրդանշելով նոր սկիզբը։
Սուրբ Սարգսի կերպարը մեծ տեղ ունի հայկական միջնադարյան արվեստում։ Նրա պատկերները հանդիպում են որմնանկարներում, մանրանկարներում, խաչքարերի վրա և անգամ եկեղեցական վարագույրների զարդերում։ Այսօր Սուրբ Սարգիսը ոչ միայն կրոնական պաշտամունքի, այլև ազգային ինքնության խորհրդանիշ է՝ ներշնչելով հավատ, հույս և սեր։
Տոնի խորհուրդն ընդլայնվում է երիտասարդների երազանքների իրականացման և ընտանիքների ամրապնդման շուրջ՝ միավորելով հոգևոր և աշխարհիկ ավանդույթները։
Սուրբ Սարգսի տոնը մեզ հիշեցնում է հավատքի, սիրո և բարության կարևորության մասին։ Ինչպիսի՞ դեր կարող է այս տոնը ունենալ մեր ժամանակակից իրականության մեջ՝ պահպանելով ազգային ավանդույթներն ու արժևորելով հոգևոր արժեքները։
