Թրամփի ներումի կոչը Նեթանյահուի համար՝ Իսրայելի արդարադատության և ինքնիշխանության շուրջ

Թրամփի ներումի պաշտոնական կոչը՝ Իսրայելի քաղաքական դաշտի շերտավորում

2025 թվականի նոյեմբերի 12-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը պաշտոնական նամակով դիմեց Իսրայելի նախագահ Իսահակ Հերցոգին՝ վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուի համար լիարժեք ներում խնդրելով։ Այս քայլը, որը բացառիկ է իր պաշտոնական բնույթով ու ժամանակացույցով, տեղի է ունենում այն պահին, երբ Նեթանյահուն արդեն հինգ տարի շարունակ կանգնած է կոռուպցիոն գործով դատավարության առջև։ Այդ գործը ոչ միայն փոխել է Իսրայելի քաղաքական միջավայրը, այլ նաև միջազգային հանրության ուշադրության կենտրոնում է։

Թրամփի նամակը, որը հրապարակվեց հենց այն պահին, երբ Նեթանյահուն ցուցմունք էր տալիս Թել Ավիվում, պարզապես դիվանագիտական ժեստ չէ։ Նամակում Թրամփը կոչ է անում Իսրայելում միասնություն հաստատել՝ «իրավական պատերազմը» ավարտելով, և Նեթանյահուին նկարագրում որպես «հզոր և վճռական պատերազմի ժամանակվա վարչապետ»։ Թրամփի փաստարկը հիմնված է այն համոզմունքի վրա, որ վարչապետի դեմ մեղադրանքները՝ կաշառք, խարդախություն և վստահության խախտում, քաղաքական են և անարդարացի։ Այս տեսակետը նա բազմիցս արտահայտել է՝ թե սոցիալական ցանցերում, թե վերջին ելույթներում, այդ թվում՝ Քնեսեթում։

Թրամփի համար Նեթանյահուի առաջնորդությունը Գազայի պատերազմի ընթացքում և խաղաղության պայմանագրերի, մասնավորապես Աբրահամյան համաձայնագրերի ձևավորման գործում, բավական են՝ իրավական գործընթացները հետին պլան մղելու համար։ «Այժմ, երբ հասել ենք աննախադեպ հաջողությունների և կարողանում ենք զսպել Համասը, ժամանակն է Բիբիին միավորել Իսրայելը՝ նրան ներելով»,– գրում է Թրամփը՝ անդրադառնալով Նեթանյահուի ռազմական որոշումներին և գերիների վերադարձի գործընթացին։

Իրավական սահմանափակումներ և նախագահի լիազորությունները

Թրամփի պահանջը, որքան էլ ուժեղ հնչի, չի կարող իրականություն դառնալ՝ հաշվի առնելով Իսրայելի իրավական համակարգի կանոնները։ Ըստ հիմնական օրենքի՝ նախագահը կարող է ներում շնորհել միայն որոշակի հանգամանքներում՝ դատավարությունից առաջ կամ վերջնական դատավճռից հետո։ Քանի դեռ Նեթանյահուի դատավարությունը շարունակվում է, Հերցոգը իրավական հիմք չունի ներում շնորհելու։

Հերցոգի պատասխանը Թրամփին դիվանագիտական էր՝ ընդգծելով բարձր գնահատանքը և աջակցությունը Իսրայելի հանդեպ։ Սակայն նախագահի գրասենյակը հստակեցրել է, որ ներումն իրականացվում է միայն այն դեպքում, երբ դիմողը՝ ամբաստանյալը կամ նրա մերձավորները, պաշտոնական դիմում են ներկայացնում։ Այս պահի դրությամբ Նեթանյահուն նման դիմում չի ներկայացրել։

Նախագահի գրասենյակը նշել է. «Ներում խնդրող յուրաքանչյուր անձ պետք է ներկայացնի պաշտոնական դիմում՝ սահմանված կարգով»։ Բարձրագույն դատարանը հավելել է, որ դատավճռից առաջ ներում հնարավոր է միայն բացառիկ անձնական կամ հանրային շահի դեպքում։ Ներկայիս իրավիճակը նման չէ։

Քաղաքական արձագանք՝ ներքին բևեռացում

Իսրայելի քաղաքական շրջանակներում Թրամփի միջամտությունը բուռն ու հակասական արձագանք է ստացել։ Աջ քաղաքական ուժերը, այդ թվում՝ Ազգային անվտանգության նախարար Իթամար Բեն-Գվիրն, կոչ են արել Հերցոգին՝ լսել Թրամփին՝ դատական գործընթացն անվանելով դատախազության դեմ մեղադրանք։ Լիկուդի մի շարք պատգամավորներ ու նախարարներ ևս կրկնել են Թրամփի կոչը՝ պնդելով, որ միայն ներումն է կարող բուժել հասարակական պառակտումները։

Միևնույն ժամանակ, ընդդիմադիրները խստորեն քննադատել են այդ պահանջը։ «Պետությունն, որ ազգային արժանապատվություն ունի, այսպես չի գործում»,– հայտարարել է «Եշ Աթիդ»-ի առաջնորդ Յաիր Լապիդը։ Նա նշել է, որ Իսրայելի օրենքը պահանջում է մեղքի ընդունում և զղջում՝ ներում ստանալու համար, ինչը Նեթանյահուն մշտապես մերժել է՝ գործը որակելով որպես «վհուկների որս»։ Իսրայելի զինված ուժերի նախկին շտաբի պետ Գադի Էյզենկոտն էլ հավելել է. «Այն, ով վստահ է իր անմեղության վրա, արտաքին աջակցության չի դիմում»։

«Իսրայելի որակյալ կառավարման շարժում» ՀԿ-ն Թրամփի նամակը որակել է որպես «անպատշաճ միջամտություն ինքնիշխան երկրի ներքին իրավական գործընթացներին»՝ պնդելով, որ քրեական գործընթացը պետք է շարունակվի առանց քաղաքական ճնշման։

Հասարակական տրամադրություններ և դատական անկախության հարցը

Նեթանյահուի դատավարությունը դարձել է Իսրայելի ժողովրդավարության կենսունակության շուրջ լայն քննարկման առանցք։ Մեծ թվով քաղաքացիներ, հատկապես ձախ կենտրոնում, կարծում են, որ ներում շնորհելը կարող է խարխլել իրավական համակարգի նկատմամբ վստահությունը՝ հատկապես կառավարության դատական բարեփոխումների ծրագրերի ֆոնին։ Այդ բարեփոխումներն արդեն ամիսներ շարունակ փողոցային բողոքի ալիք են առաջացրել մինչև 2023-ի Գազայի պատերազմը։

Նեթանյահուի դեմ մեղադրանքները բազմաշերտ են։ 1000 գործով նրան մեղադրում են թանկարժեք նվերներ ընդունելու մեջ՝ հիմնականում սիգարներ և շամպայն, փոխարենը քաղաքական աջակցություն ցուցաբերելու համար։ 2000 գործով նա մեղադրվում է թերթի շրջանառությունը բարելավելու դիմաց դրական լուսաբանում ստանալու մեջ։ 4000 գործով՝ կապի ոլորտի կարգավորումներ է առաջ բերել՝ օգուտ տալով լրատվական կայքի սեփականատիրոջը՝ կրկին հանուն դրական տեղեկատվության։ Վարչապետը բոլոր մեղադրանքները հերքել է։

Աջ կողմի աջակիցները պնդում են, որ դատավարությունը քաղաքական հետապնդում է այն ղեկավարի նկատմամբ, ով հաջողությամբ առաջնորդել է Իսրայելը։ Մյուսները համոզված են, որ օրենքի առջև բոլորը հավասար են։

Միջազգային արձագանք՝ Թրամփի դերը և ազդեցության սահմանները

Թրամփի միջամտությունը առանձնանում է ոչ միայն ուղիղությամբ, այլ նաև այն փաստով, որ նա աջակցում է համաշխարհային աջակողմյան առաջնորդներին։ Այս տարի ԱՄՆ-ը 40 միլիարդ դոլարի օգնություն է տրամադրել Արգենտինային՝ նախագահի անձնական միջնորդությամբ։

Թրամփը իր նամակում Հերցոգին ներկայացրել է ներումի խնդրանքը որպես տարածաշրջանային կայունության հարց՝ Նեթանյահուի ղեկավարությունը կապելով խաղաղության գործընթացին ու Մերձավոր Արևելքի ապագային։ «Իսրայելի մեծ պետությունն ու հրաշալի ժողովուրդը անցել են ծանր ժամանակներ, և ես կոչ եմ անում լիովին ներել Նեթանյահուին»,– գրել է Թրամփը՝ ենթադրելով, որ տարածաշրջանային խաղաղության շարունակությունն կախված է նրա առաջնորդությունից։

Այդ մոտեցումը սակայն հարցեր է առաջացնում արտաքին ազդեցության սահմանների վերաբերյալ։ Ընդդիմադիրները և իրավաբանները զգուշացնում են, որ նման կոչերը կարող են վտանգել Իսրայելի դատական անկախությունն ու ինքնիշխանությունը։

Իսկ Նեթանյահուն դեռևս չի մեկնաբանել Թրամփի վերջին նամակը, թեև նախկինում շնորհակալություն է հայտնել նրա աջակցությանը։

Առաջիկա զարգացումներ՝ անորոշություն և հանրային քննարկումներ

Քանի դեռ դատավարությունը շարունակվում է և ներումի պաշտոնական պահանջ չի ներկայացվել, գործընթացը մոտ ապագայում չի առաջանա։ Սակայն նամակը ավելի խորացրել է արդեն իսկ գոյություն ունեցող լարվածությունը՝ արդարության, առաջնորդության և արտաքին միջամտության հարցերը դարձնելով հասարակական քննարկման առանցք։

Իսրայելը շարունակում է բախվել ներքին ու արտաքին մարտահրավերների հետ, և Նեթանյահուի ճակատագրի վերաբերյալ քննարկումը դեռ երկար ժամանակ ակտուալ է լինելու։ Դատավարության արդյունքը կազդի ոչ միայն Իսրայելի ամենանշանավոր քաղաքական գործիչներից մեկի ապագայի վրա, այլ նաև փորձության կենթարկի երկրի իրավական ինստիտուտները և միջազգային հարաբերությունների սահմանները։

Թրամփի պաշտոնական ներումի կոչը Նեթանյահուի համար շրջադարձային պահ է՝ ի ցույց դնելով Իսրայելի քաղաքական ու հասարակական խոր բաժանումները։ Այն ստիպում է վերանայել արդարադատության ու ինքնիշխանության սկզբունքները՝ ցույց տալով, թե ինչպես մեկ ղեկավարի ճակատագիրը կարող է դառնալ օրենքի, ժողովրդավարության ու համաշխարհային ազդեցության շուրջ պայքարի առանցք։