Դեկտեմբերի 27-ին Հայաստանի կառավարությունը հաստատեց զբաղվածության 2025-2031 թվականների ռազմավարական ծրագիրը, որի նպատակն է աշխատանքային ռեսուրսների ավելի արդյունավետ օգտագործումը և աղքատության մակարդակի կրճատումը։ Այս ծրագիրը ուրվագծում է զբաղվածության ոլորտի զարգացման տեսլականը և արդյունավետ լուծումները՝ ուղղված աշխատաշուկայի խորքային խնդիրների հաղթահարմանը։ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Նարեկ Մկրտչյանը ներկայացրեց ծրագիրը՝ ընդգծելով, որ Հայաստանում գործազրկությունը բխում է ինչպես ցիկլիկ, այնպես էլ կառուցվածքային խնդիրներից։ Աշխատաշուկայում առկա առաջարկի և պահանջարկի անհամապատասխանությունը հանգեցրել է զգալի թերզբաղվածության, որը 2022 թվականին ազդել է աշխատուժի 15%-ի (339,000 մարդ) վրա։ Այս չօգտագործված ներուժը, մրցունակ աշխատանքի հնարավորություններ ստեղծելու դեպքում, կարող է զգալիորեն նպաստել երկրի տնտեսական զարգացմանը։ Սակայն նախկին պետական զբաղվածության քաղաքականությունները հիմնականում ուղղված են եղել գործազրկության հետևանքների մեղմմանը, այլ ոչ թե դրա արմատական պատճառների լուծմանը։
Հայաստանի 2025-2031 թվականների զբաղվածության ռազմավարությունը, չնայած իր մի շարք դրական կողմերին, իրականացման ընթացքում բախվում է պոտենցիալ ռիսկերի և թերությունների, որոնք կարող են խոչընդոտել դրա արդյունավետությանը։ Ռազմավարությունը նպատակ ունի բարելավել աշխատանքային ռեսուրսների օգտագործումը և նվազեցնել աղքատությունը՝ լուծելով աշխատաշուկայի խորքային խնդիրները։ Սակայն դրա հաջողությունը ապահովելու համար անհրաժեշտ է լուծել մի քանի հիմնական մարտահրավերներ։
Առաջին կարևոր ռիսկը վերապատրաստման ծրագրերի և աշխատաշուկայի իրական կարիքների միջև հնարավոր անհամապատասխանությունն է։ Ռազմավարության հաջողությունը մեծապես կախված է աշխատանքային առաջարկի և պահանջարկի ճիշտ գնահատումից։ Եթե խթանները կամ վերապատրաստման ծրագրերը չհամապատասխանեն տնտեսության պահանջներին, ռեսուրսները կարող են ոչ նպատակային օգտագործվել՝ խոչընդոտելով թիրախային խմբերի ինտեգրումը աշխատուժին։ Օրինակ, եթե վերապատրաստման ծրագրերը չեն համապատասխանում ժամանակակից մասնագիտությունների պահանջներին, շահառուները կարող են մնալ նույն մրցունակության մակարդակում։ Ավելին, տնտեսության որոշ ոլորտներում աշխատատեղերի ստեղծումը կարող է ժամանակատար լինել, մինչդեռ թիրախային խմբերը հաճախ անհապաղ արդյունքների կարիք ունեն։ Այս ժամանակային անհամապատասխանությունը կարող է հանգեցնել հիասթափության և թափի կորստի։
Ինստիտուցիոնալ և կազմակերպչական թուլությունները նույնպես զգալի մարտահրավեր են ներկայացնում։ Զբաղվածության քաղաքականության համակարգային բարեփոխումը պահանջում է ուժեղ ինստիտուցիոնալ կարողություններ և պետական ու մասնավոր հատվածների արդյունավետ համագործակցություն։ Եթե համապատասխան մարմինները չունեն բավարար կարողություններ կամ խթաններ, ծրագրի իրականացումը կարող է ձախողվել։ Օրինակ, մարզային համայնքներում տեղական ինքնակառավարման մարմինների թերօգտագործումը կարող է դանդաղեցնել ծրագրի մեկնարկը։ Նմանապես, մասնավոր հատվածի հետ համագործակցության բացակայությունը կարող է սահմանափակել բարձր արտադրողականությամբ աշխատանքային հնարավորությունների ստեղծումը։ Այս սիներգիայի բացակայությունը կարող է խոչընդոտներ ստեղծել իրականացման գործընթացում։
Ֆինանսական կայունությունը մեկ այլ կարևոր մտահոգություն է։ Ծրագրի իրականացման համար էական նշանակություն ունի կայուն և բավարար ֆինանսավորումը։ Եթե կառավարության կամ դոնորների կողմից ֆինանսավորումը անկայուն լինի, ծրագիրը կարող է չհասնել իր նախատեսված արդյունքներին։ Օրինակ, ծրագրում ներառված վերապատրաստման և ձեռներեցության խթանման նախաձեռնությունները կարող են դադարեցվել ֆինանսական սահմանափակումների պատճառով՝ խաթարելով պլանավորված գործողությունները և քայքայելով հանրային վստահությունը։
Անհրաժեշտ է նաև հաշվի առնել աշխատաշուկայի կառուցվածքային խնդիրների երկարաժամկետ ազդեցությունը։ Թեև թիրախային խմբերին աջակցությունը կարող է լուծել կարճաժամկետ խնդիրներ, հիմնարար կառուցվածքային թուլությունները (օրինակ՝ ցածր արտադրողականությամբ ոլորտների գերակշռությունը) չվերացնելը կհանգեցնի կրկնվող խնդիրների։ Եթե աշխատատեղերի ստեղծումը կենտրոնանա միայն ցածր արտադրողականությամբ ոլորտներում, դա չի լուծի երկարաժամկետ զբաղվածության մարտահրավերները։ Սա կարող է հավերժացնել թերզբաղվածության և ցածր աշխատավարձերի շրջանը։
Ծրագրի՝ կոնկրետ թիրախային խմբերի վրա կենտրոնանալը ներկայացնում է սոցիալական անարդարության պոտենցիալ ռիսկ։ Այս թիրախավորումը, մինչդեռ նպատակ ունի առավելագույնի հասցնել ազդեցությունը, կարող է բնակչության որոշ հատվածներին թողնել առանց աջակցության՝ հնարավոր է սրելով սոցիալական անհավասարությունները։ Օրինակ, եթե գյուղական համայնքները կամ տարիքային այլ խմբեր դուրս մնան ծրագրից, նրանց համար աշխատանք գտնելը կդառնա էլ ավելի դժվար։
Վերջապես, քաղաքական և տնտեսական անկայունությունը կարող է զգալիորեն ազդել ծրագրի իրականացման վրա։ Ցանկացած ճգնաժամ կամ անկայունություն կարող է խաթարել ծրագրի ընթացքը՝ շեղելով ռեսուրսները և փոխելով առաջնահերթությունները։
Այս ռիսկերը մեղմելու համար առաջարկվում են մի քանի միջոցառումներ՝ աշխատաշուկայի իրական կարիքների մանրակրկիտ ուսումնասիրություն և ծրագրերի համապատասխանեցում, աշխատանքային հնարավորություններ ստեղծելու գործում մասնավոր հատվածի ներգրավվածության ապահովում, ֆինանսական ռեսուրսների երկարաժամկետ պլանավորում և դոնորական ծրագրերի ներգրավում, գյուղական համայնքների և սոցիալապես անապահով խավերի համար լրացուցիչ ծրագրերի մշակում և ծրագրի արդյունավետությունը գնահատելու համար հստակ մոնիտորինգի և գնահատման մեխանիզմների ստեղծում։ Այս պոտենցիալ թերությունների լուծումը կարևոր է ծրագրի հաջող իրականացման և Հայաստանի տնտեսության և հասարակության վրա դրա երկարաժամկետ դրական ազդեցության ապահովման համար։
