2024 թ. Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը նշանավորվեց մի կողմից դիվանագիտական կապերի ընդլայնմամբ, մյուս կողմից՝ հիմնարար չլուծված խնդիրներով, որոնք առավելապես կապված են տարածաշրջանային անվտանգային իրավիճակի և մարդու իրավունքների պաշտպանության հետ, ինչպես նաև աշխարհաքաղաքական ուղղվածությանը։ Հայաստանի դիվանագիտական գործողությունների ծավալումն, ինչպես նաև որոշ սկզբունքային հարցերի հանդեպ բացթողումները, առանձնանում են որպես արտաքին հարաբերությունների երկկողմանի բնույթի արտահայտություն։
Հիշարժան է, որ 2024-ին Հայաստանը ճանաչեց Պաղեստինի պետությունը և հաստատեց դիվանագիտական հարաբերություններ դրա հետ։ Սակայն, նման քայլերի կողքին, հստակ երևում են այն հարցերը, որոնք կամ ուշադրությունից դուրս են մնացել, կամ պահանջել են ավելի մեծ ջանքեր։ Սակայն նման որոշումը դիտարկվում է նաև որպես հակամարտային տարածաշրջանում Հայաստանի դիրքորոշման փոփոխություն։ Հարց է առաջանում՝ ինչ ազդեցություն կարող է ունենալ այս քայլը Մերձավոր Արևելքում Հայաստանի հարաբերությունների վրա։
Դիվանագիտական ներկայությունը ընդլայնելու շրջանակում Հայաստանը նոր դեսպանատուն է բացել Ուրուգվայում՝ ամրապնդելով կապերը Լատինական Ամերիկայի հետ։ Միաժամանակ Լյուքսեմբուրգում և Սերբիայում դիվանագիտական գրասենյակների բացումը ևս կարևոր քայլեր են՝ Եվրոպայի տարբեր տարածաշրջաններում Հայաստանի ներգրավվածությունը մեծացնելու ուղղությամբ։ Կիպրոսում և Հունգարիայում դիվանագիտական ներկայացուցչության բարձրացումը՝ մինչև ռեզիդենտ դեսպանատուն, ընդգծում է Հայաստանի և այս երկրների միջև հարաբերությունների խորացումը, իսկ Կիպրոսի կողմից Երևանում դեսպանատան բացումը փոխադարձ հանձնառության օրինակ է։ Սակայն, պետք է նկատել, որ դիվանագիտական այս ընդլայնումները պահանջում են ոչ միայն ֆինանսական, այլև ռազմավարական բավարար պաշարներ՝ գործնականում էական արդյունքներ ապահովելու համար։
Տարածաշրջանային տեսանկյունից, 2024-ին Հայաստանի արտաքին քաղաքականության հիմնական չլուծված խնդիրները ակնհայտ են։ Տավուշի մարզի տարածքների զիջումն Ադրբեջանին, որպես դրա նկատմամբ իրավասության ճանաչում, ընկալվեց որպես Հայաստանի ինքնիշխան իրավունքների զիջում։ Այս որոշումը ոչ միայն առաջացրեց հասարակական դժգոհություն, այլև միջազգային մակարդակում դժվար հարցադրումներ՝ կապված Հայաստանի տարածքային ամբողջականության հետ։
Արցախից բռնի տեղահանվածների իրավունքների պաշտպանությունը նույնպես անբավարար ուշադրության արժանացավ։ Չնայած շարունակվող հումանիտար ճգնաժամին, միջազգային հանրությունը ներգրավելու և ճնշում գործադրելու անհրաժեշտ ջանքերը չեն իրագործվել։ Ադրբեջանում պահվող ռազմագերիների և պատանդների հարցն ավելի մեծ անհանգստություն է առաջացնում։ Չնայած 2020 թ. եռակողմ հայտարարությանը, Հայաստանը չի կարողացել ապահովել նրանց վերադարձը, ինչը փաստում է այս ուղղությամբ դիվանագիտական ուժերի թուլությունը։
Միևնույն ժամանակ, Ադրբեջանը շարունակում է ագրեսիվ քաղաքականություն վարել՝ Հայաստանի նոր տարածքներ գրավելու նպատակով, ինչը տարածաշրջանային խաղաղության հաստատման ջանքերը դարձնում է անարդյունավետ։ Կցվում են նաև այն խնդիրները, որոնք կապված են Նախիջևանի հետ կապող ճանապարհի պահանջների և Հայաստանի օկուպացված տարածքների հետ։
Արտաքին հարաբերություններում Հայաստանի քաղաքականությունը հաճախ կիսատ և հակասական է թվում։ Մի կողմից՝ Հայաստանը միացավ Հռոմի ստատուտին, սակայն դա չի օգտագործվել Ադրբեջանի դեմ գործեր հարուցելու նպատակով։ Այս քայլը դիտարկվում է որպես ներքին լսարանի համար ձևականություն, քան իրական գործիք միջազգային իրավունքի դաշտում աշխատելու համար։
Հստակության պակասը վերաբերում է նաև Հայաստանի արտաքին քաղաքականության ուղղություններին՝ արդյոք երկիրը շարժվում է դեպի եվրաինտեգրում, թե շարունակում է մնալ ռուսական ազդեցության շրջանակում։ Այս անորոշությունը խոչընդոտում է գործընկեր երկրների հետ վստահելի հարաբերությունների ձևավորմանը։
Հայաստանի դիվանագիտական ընդլայնումը, թեև կարևոր քայլ է, բացահայտում է նաև խորքային խնդիրներ։ Անհրաժեշտ է հստակ ռազմավարություն և համաչափ քայլեր՝ Հայաստանի ազգային շահերը պաշտպանելու և տարածաշրջանային կայունություն ապահովելու համար։
