- Մարդու իրավունքների փաստաբան Ջարեդ Գենսերը կոչ է անում Թրամփի վարչակազմին հայ ռազմագերիների ազատ արձակումը դարձնել Ադրբեջանի հետ խաղաղության համաձայնությանը ԱՄՆ-ի աջակցության նախապայման։
- Գենսերը կարևորում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վերջերս ձեռք բերված խաղաղության համաձայնագիրը, որը չի անդրադառնում ռազմագերիների հարցին։
- Նա պաշտպանում է Բաքվում կալանավորված Լեռնային Ղարաբաղի նախկին պետական նախարար Ռուբեն Վարդանյանին և մտահոգություն է հայտնում կրոնական հետապնդումների վերաբերյալ։
- Գենսերը մատնանշում է նախագահ Թրամփի նախկին դիրքորոշումը հայ քրիստոնյաների և Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության վերաբերյալ։
- Նա զգուշացնում է, որ ռազմագերիների և Լեռնային Ղարաբաղի ապագայի հարցերը անլուծելի թողնող խաղաղության համաձայնագիրը կարող է հանգեցնել հետագա անկայունության։
Գենսերը կոչ է անում հայ ռազմագերիների ազատ արձակումը դարձնել Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության համաձայնությանը ԱՄՆ-ի աջակցության նախապայման
Վաշինգտոն, Կոլումբիայի շրջան – Միջազգային հեղինակավոր իրավապաշտպան Ջարեդ Գենսերը կոչ է արել Թրամփի վարչակազմին առաջնահերթություն տալ Ադրբեջանում պահվող հայ ռազմագերիների (ՌԳ) ազատ արձակմանը՝ պնդելով, որ դա պետք է լինի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ցանկացած խաղաղության համաձայնությանը Միացյալ Նահանգների հավանության անհրաժեշտ նախապայմանը։ Գենսերի կոչը հնչում է այն ժամանակ, երբ Հայաստանն ու Ադրբեջանը վերջերս համաձայնության են եկել հնարավոր խաղաղության պայմանագրի տեքստի շուրջ՝ մտահոգություններ առաջացնելով, որ ռազմագերիների կարևորագույն հարցը կարող է անտեսվել։
«Catholic News Agency»-ին (CNA) տված ընդարձակ հարցազրույցում Գենսերը, որը հանդիսանում է Լեռնային Ղարաբաղի նախկին պետական նախարար Ռուբեն Վարդանյանի միջազգային փաստաբանը, ընդգծել է բոլոր հայ ռազմագերիների ազատ արձակումն ապահովելու հրատապությունը։ Նա ընդգծել է, որ Թրամփի վարչակազմը պատմականորեն աջակցություն է հայտնել հետապնդվող հայ քրիստոնյաներին և 2024 թվականի նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ դատապարտել է Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած իրադարձությունները որպես «էթնիկ զտում»։
Խաղաղության համաձայնագրի մտահոգություններ և Ռուբեն Վարդանյանի գործը
Այս ամսվա սկզբին Հայաստանն ու Ադրբեջանը համաձայնության եկան գրեթե չորս տասնամյակ տևած հակամարտությանը վերջ տալու նպատակով խաղաղության համաձայնագրի տեքստի շուրջ։ Մինչ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտնել է փաստաթուղթը ստորագրելու իր պատրաստակամությունը, մի շարք հաղորդվող դրույթների շուրջ լայն տարաձայնություններ դեռևս առկա են։ Մասնավորապես, խաղաղության համաձայնագրի ներկայիս նախագիծը ուղղակիորեն չի անդրադառնում հայ ռազմագերիների ճակատագրին կամ Լեռնային Ղարաբաղի հետագա կարգավիճակին։
Գենսերը հատկապես կենտրոնացած է Ռուբեն Վարդանյանի գործի վրա, ով ձերբակալվել է Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից 2023 թվականի սեպտեմբերին՝ փորձելով կնոջ հետ փախչել Լեռնային Ղարաբաղից Ադրբեջանի կողմից տարածաշրջանի իննամսյա շրջափակումից հետո։ Վարդանյանը, ով պատկանում է Հայ Առաքելական Եկեղեցուն, ձերբակալությունից ի վեր պահվում է Բաքվում։ Գենսերը մտահոգություն է հայտնել, որ Վարդանյանին բանտում Աստվածաշունչ կարդալու հնարավորություն չի տրվել, ինչը ենթադրում է կրոնական դրդապատճառ նրա կալանավորման և Լեռնային Ղարաբաղի հայ առաջնորդների նկատմամբ ավելի լայն վերաբերմունքի հետևում։ Նա նաև մատնանշել է էթնիկ զտումներից հետո հայկական եկեղեցիների և մշակութային վայրերի հրկիզման փաստագրված դեպքերը։
Ռազմագերիների և փախստականների ավելի լայն պաշտպանություն
Գենսերը պարզաբանել է, որ իր աշխատանքը չի սահմանափակվում միայն Ռուբեն Վարդանյանի գործով՝ ընդգրկելով նաև Լեռնային Ղարաբաղի բոլոր հայ ռազմագերիների և փախստականների պաշտպանությունը։ Նա ընդգծել է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև իսկական խաղաղության և կայունության հասնելու կարևորությունը՝ պնդելով, որ ռազմագերիների և Լեռնային Ղարաբաղի ապագայի նման անլուծելի հարցերը կարող են հետագա հակամարտությունների բռնկման կետ դառնալ։
Նա հայտնել է, որ իրեն տեղեկացրել են, որ հայ քրիստոնյա ռազմագերիների ազատ արձակումը այժմ համարվում է նոր Թրամփի վարչակազմի «գերակա առաջնահերթությունը» և որ նրանց ազատությունը «պետք է լինի նախագահ Թրամփի կողմից խաղաղության համաձայնության վերջնական հավանության նախապայմանը»։ Գենսերը մտահոգություն է հայտնել, որ առանց այս նախապայմանի ռազմագերիները կարող են «զոհաբերվել» որպես խաղաղության համաձայնագրի մաս։
Առաջարկվող խաղաղության համաձայնագրի վիճելի հարցեր
Գենսերը մտահոգություն է հայտնել նաև առաջարկվող խաղաղության համաձայնագրի այլ կողմերի վերաբերյալ, մասնավորապես՝ Ադրբեջանի պահանջների վերաբերյալ, որ Հայաստանը զիջի Լաչինի միջանցքը, որը կհեշտացնի Ադրբեջանից Թուրքիա Հայաստանի տարածքով խողովակաշարի անցկացումը, և որ Հայաստանը հանի իր Սահմանադրության նախաբանում Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ տարածքային հավակնություն ներկայացնող դրույթը։ Գենսերը պնդել է, որ աննախադեպ է, որ որևէ երկիր զիջի սեփական տարածքը և փաստացիորեն կտրի իր բնակչության մի մասը, ինչպես կլինի Լաչինի միջանցքի պահանջի դեպքում։
Սահմանադրական պահանջի վերաբերյալ Գենսերը մեջբերել է վերլուծություն, որը ենթադրում է, որ քանի դեռ Ադրբեջանը չի հրաժարվել այս վաղեմի պահանջից, խաղաղության համաձայնագիրը դժվար թե ստորագրվի մոտ ապագայում։ Նա նաև նշել է Հայաստանի կողմից հրադադարի ռեժիմի խախտման վերաբերյալ Ադրբեջանի մեղադրանքները, որոնք Հայաստանը հերքում է՝ հետագայում սրելով լարվածությունը, մինչդեռ ռազմագերիների ճակատագիրը մնում է անորոշ։
ԱՄՆ պետքարտուղարության դիրքորոշումը
CNA-ի կողմից հայ քրիստոնյա ռազմագերիների վիճակի վերաբերյալ հարցին ի պատասխան՝ Պետքարտուղարությունը հայտարարել է, որ իրենք ուշադիր հետևում են իրավիճակին տարածաշրջանում իրենց դեսպանատների միջոցով և որ բոլոր կալանավորվածների մարդու իրավունքները պետք է հարգվեն, և եթե նրանց մեղադրանք է առաջադրվել, նրանց պետք է տրվեն արդար դատավարության բոլոր երաշխիքները։
Կայուն խաղաղության ուղին
Եզրափակելով՝ Գենսերը ընդգծել է, որ կայուն խաղաղություն հնարավոր կլինի միայն այն ժամանակ, երբ բոլոր համապատասխան հարցերը և պոտենցիալ սադրանքները բացահայտվեն, բանակցվեն և լիովին լուծվեն հենց խաղաղության համաձայնագրի շրջանակներում։ Նա զգուշացրել է, որ խաղաղության համաձայնագիրը, որը անլուծելի է թողնում Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ապագան և հայ քրիստոնյա ռազմագերիների ազատ արձակումը, «ապագա բռնկումների, տարաձայնությունների և նույնիսկ հնարավոր պատերազմի բաղադրատոմս է»։ Նրա հայտարարությունները ընդգծում են հումանիտար մտահոգությունների կարևորությունը քաղաքական բանակցությունների կողքին՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կայուն և արդար խաղաղություն ապահովելու համար։