Ռուս խաղաղապահները դուրս կբերվեն Լեռնային Ղարաբաղից: Այս մասին գրում է BBC-ն:
«Այո, դա ճիշտ է», – պատասխանել է Կրեմլի խոսնակ Դմիտրի Պեսկովը ադրբեջանական լրատվամիջոցներում զորքերի դուրսբերման մասին հաղորդագրությունների մասին հարցին:
Ադրբեջանը անցյալ սեպտեմբերին ուժով հետ վերցրեց Լեռնային Ղարաբաղը՝ չնայած այնտեղ ռուս խաղաղապահների ներկայությանը։
Դրան հաջորդեց Լեռնային Ղարաբաղում բնակվող էթնիկ հայերի զանգվածային արտագաղթը:
Ռուս խաղաղապահները Ղարաբաղում
1991 թվականին Ռուսաստանը դարձավ Հայաստանի անկախությունը ճանաչած առաջին պետություններից մեկը՝ դրանով իսկ սկիզբ դնելով երկու երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերություններին, իսկ Երևանը տարիների ընթացքում շարունակեց ամրապնդել կապերը Մոսկվայի հետ։
Համագործակցության առաջին կարևոր փուլը 1992 թվականին Հայաստանում ռուս սահմանապահների հայտնվելն էր, որոնք օգնեցին պաշտպանել Թուրքիայի և Իրանի հետ սահմանը։ Մի քանի տարի անց Ռուսաստանը ռազմաբազա բացեց հայկական Գյումրի քաղաքում։Այդ ժամանակ Ռուսաստանն ուժեղացրեց իր ռազմական ներկայությունը իր համար ռազմավարական նշանակություն ունեցող տարածքներում, իսկ Հայաստանը, մշտապես բախվելով տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական մարտահրավերներին ու հակամարտություններին, ռուսական բազան տեսնում էր իր անվտանգության երաշխիք։
Ֆորմալ առումով Ադրբեջանին հաջողվել է հետ բերել կորցրած գրեթե բոլոր տարածքները՝ բացառությամբ Լեռնային Ղարաբաղի կենտրոնական հատվածի և դեպի Հայաստան տանող Լաչինի միջանցքի։
Հենց այս պատճառով է, որ պատերազմի ավարտից հետո տարածաշրջանում հայտնվեց ռուսական խաղաղապահ զորախումբ, և Ռուսաստանը, կարծես թե, հասավ իր ուզածին. հակամարտությունը կրկին սառեցվեց, և ռուսական զորքերը տեղակայվեցին միջազգայնորեն ճանաչված տարածքում։ Նրանց դիրքերն այնտեղ անորոշ էին և կարգավորվում էին միայն մեկ փաստաթղթով՝ երեք կողմերի կողմից հրադադարի մասին հայտարարությամբ։ Այսինքն՝ ֆորմալ առումով Ադրբեջանն ու Հայաստանը պայմանավորվել են տարածաշրջանում ռուսական խաղաղապահ ուժերի տեղակայման շուրջ, սակայն հայտարարության մեջ չի նշվում, թե կոնկրետ ինչ են անելու այնտեղ զինվորականները։
2022 թվականին Ռուսաստանը ժամանակ չուներ Ղարաբաղի համար. նախագահ Վլադիմիր Պուտինը լայնամասշտաբ պատերազմ սանձազերծեց Ուկրաինայի դեմ և այնտեղ նետեց իր ողջ ուժերը։
Արդյունքում Մոսկվայի համար նկատելիորեն մեծացել է Ադրբեջանի և նրա գլխավոր դաշնակցի՝ Թուրքիայի դերը։ Այն բանից հետո, երբ Ռուսաստանը պատժամիջոցներ սահմանեց, նա չէր կարող կորցնել կարևոր դաշնակցին՝ ի դեմս Անկարայի, ինչը նպաստեց զուգահեռ ներմուծմանը։
2023 թվականի սեպտեմբերին, մեկօրյա պատերազմի ժամանակ, Ռուսաստանը վերջապես ցույց տվեց, որ պատրաստ չէ հակամարտության մեջ մտնել Բաքվի հետ՝ չնայած սեփական խաղաղապահների մահվանը։
Ալիևի համար խորհրդանշական օր (Ֆամիլ Իսմայիլով, BBC-ի ռուսական ծառայության խմբագիր)
Ռուս խաղաղապահների հեռանալը Ղարաբաղից նշանակում է, որ վերջնական կետը հասել է ապստամբ տարածաշրջանի նկատմամբ Ադրբեջանի ինքնիշխանությունը վերադարձնելու գործընթացում։
Նրանք Ղարաբաղ են ժամանել 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ին, հենց որ Ալիևը, Փաշինյանը և Պուտինը համաձայնեցրել են ռազմական գործողությունների դադարեցման փաստաթուղթը։
Պայմանագրով հայկական ուժերը պարտավորվում էին հանձնել իրենց վերահսկողության տակ գտնվող տարածքները, իսկ ռուս խաղաղապահներն իրենց պաշտպանության տակ վերցրին չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հայ բնակչությանը, իսկ Լաչինի միջանցքը, որը կապում է Ղարաբաղը Հայաստանի տարածքին։
Այն, որ ռուսական զորախումբը գրեթե անմիջապես թռավ տարածաշրջան, կարող էր վկայել նախապես ծրագրված տեղափոխության մասին։ Այդ օրերին Ադրբեջանի բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մեկն առանձնազրույցում ասել էր. «Մեզ մի առաջարկ արեցին, որը մենք չէինք կարող մերժել»։
Խաղաղապահները պետք է հինգ տարի անցկացնեին Ղարաբաղում, Ադրբեջանը կարող էր երկարաձգել նրանց մանդատը. Ադրբեջանը շատ ավելի վաղ վերականգնեց Ղարաբաղի նկատմամբ լիակատար վերահսկողությունը, և ռուս զինվորականներն այս ծրագրին խոչընդոտ չհանդիսացան:
Հայաստանում ռուսական ռազմակայանի առկայությունը նույնպես չի ազդել Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև Ղարաբաղի համար պատերազմի ընթացքի վրա. չորս ռուս զինվորականներ են զոհվել:
1992 թվականին Ադրբեջանի ղեկավարությունը հնարավորություն ունեցավ պայմանավորվել խորհրդային զինվորականների հետ Գյանջայում տեղակայված 104-րդ օդադեսանտային հարձակման դիվիզիայի ուժերի կողմից Ղարաբաղում հայկական դիմադրության ճնշման վերաբերյալ, Ադրբեջանի այն ժամանակվա նախագահ, Ժողովրդական ճակատի առաջնորդ Աբուլֆազ Էլչիբեյը պահանջել է դուրս բերել խորհրդային բանակը երկրի տարածքից, և ոչ մի համաձայնություն ձեռք չի բերվել։ Ստորաբաժանումները լքել են Ադրբեջանը, սակայն արդյունքում հայկական ուժերը վերահսկողություն են հաստատել Լեռնային Ղարաբաղի և Ադրբեջանի հարակից յոթ շրջանների վրա, և Աբուլֆազ Էլչիբեյը ստիպված է եղել լքել իր դիրքը։ Արդյունքում՝ Ադրբեջանի ղեկավար դարձավ Հեյդար Ալիեւը՝ երկրի ներկայիս նախագահի հայրը։
Անկասկած, Իլհամ Ալիևի, ինչպես նաև նրա միլիոնավոր հայրենակիցների համար այսօր խորհրդանշական է դառնալու։
