Հայաստանում փաթեթավորված խմելու ջրի պարտադիր դրոշմավորման նոր պահանջը, որը ուժի մեջ է մտնելու 2024 թվականի մայիսի 1-ից, նպատակ ունի ապահովել արտադրանքի հետագծելիությունը և վերահսկողությունը՝ «արտադրությունից մինչև վաճառք»։ Պետական եկամուտների կոմիտեի (ՊԵԿ) այս նորամուծությունը նախատեսված է ընդլայնելու ապրանքների վերահսկողության մեխանիզմները, սակայն ծրագրի արդյունավետության և իրականացման հետ կապված մի շարք խնդիրներ են ծագում:
Պարտադիր դրոշմավորման նոր պահանջը հավելյալ ծախսեր է առաջացնում արտադրողների և ներմուծողների համար, որոնք պետք է ներդնեն հավելյալ ռեսուրսներ՝ DataMatrix ծածկագրերով դրոշմավորման համակարգն ապահովելու համար։ Հատկապես փոքր և միջին ձեռնարկությունները կարող են զգալ ֆինանսական բեռը, որը կարող է ազդել ապրանքների վերջնական արժեքի վրա՝ բարձրացնելով սպառողական գինը։ Հաշվի առնելով, որ սա առաջին անգամ չէ, որ ՊԵԿ-ը ներկայացնում է նման պահանջներ՝ նախորդ տարիներին ծխախոտի և ալկոհոլի դրոշմավորման պահանջները նույնպես բարդություններ են առաջացրել, հնարավոր է, որ բիզնեսները դժվարություններ ունենան այդ պահանջներին համապատասխանելու հարցում։
ՊԵԿ-ի ներկայացրած E-Mark համակարգը պետք է ապահովի շրջանառության մեջ գտնվող ապրանքների վերահսկողությունը, սակայն համակարգի տեխնոլոգիական կայունությունը հարցականի տակ է։ Նախկինում նմանատիպ համակարգերի կիրառման ընթացքում ծագած տեխնիկական խափանումները ցույց են տվել, որ Հայաստանի տեղեկատվական ենթակառուցվածքները հաճախակի խնդիրներ են ունենում նման ծավալի տվյալների մշակման հարցում։ Եթե E-Mark համակարգը արդյունավետ չգործի, ապա դա կխոչընդոտի ամբողջ ծրագրի հաջողությանը, քանի որ վերահսկողության և հետագծելիության գլխավոր գործիքը կլինի անարդյունավետ։
Պարտադիր դրոշմավորման նման համակարգերը, հաճախ լինելով բարդ և ծախսատար, կարող են դառնալ կոռուպցիոն ռիսկի պատճառ, քանի որ որոշ ձեռնարկություններ կարող են փորձել խուսափել դրոշմավորման ծախսերից՝ կաշառքի միջոցով։
Խստացված վերահսկողության պահանջները կարող են լինել նաև խոչընդոտ պոտենցիալ բիզնեսների համար, որոնք ցանկություն ունեն աշխատելու օրինական շրջանակներում, սակայն բարդ վերահսկողական համակարգի պատճառով որոշում են ընտրել «սև շուկան»։
Այս նախաձեռնությունը, թեև ներկայացվում է որպես սպառողի պաշտպանություն, իրականում կարող է ունենալ հակառակ ազդեցություն՝ նպաստելով ապրանքների թանկացմանը։ Բարձրացվող գները կարող են նվազեցնել սպառողների գնողունակությունը, հատկապես եթե հաշվի առնենք, որ Հայաստանում արդեն իսկ առկա է գնաճային ճնշում։ Ավելին, դրոշմավորման ծրագրի բարդությունը կարող է նպաստել շուկայում անօրինական և ոչ դրոշմավորված ապրանքների տարածմանը, որոնք ավելի մատչելի են գնով։
Ծխախոտի և ալկոհոլի համար նախատեսված նույնականացման պարտադիր դրոշմավորումը ներկայացվել էր որպես հաջողություն, սակայն շուկայում կան նշաններ, որ ոչ բոլոր արտադրողներն ու վաճառողները հետևում են այդ պահանջներին։ Թերությունները այս ծրագրերում կարող են վերարտադրվել նաև ջրի պարտադիր դրոշմավորման դեպքում, եթե վերահսկման միջոցառումները պատշաճ չեն լինի։
Չնայած նրան, որ փաթեթավորված ջրի պարտադիր դրոշմավորման ծրագիրը նպատակ ունի ամրապնդելու ապրանքների հետագծելիությունն ու կարգավորումը, այն պարունակում է մի շարք խնդիրներ, որոնք կարող են նվազեցնել ծրագրի արդյունավետությունը։ Ծախսերի ավելացումը բիզնեսների համար, համակարգի տեխնիկական խոչընդոտները և կոռուպցիոն ռիսկերը կարող են խաթարել ծրագրի նպատակները։ Բացի այդ, եթե այդ պահանջները դառնան ծանր բեռ բիզնեսների վրա, սպառողները կարող են բախվել ապրանքների թանկացման կամ շուկայում անօրինական ապրանքների ավելացման հետ։
Տեղին կլիներ, եթե ՊԵԿ-ը և կառավարությունը փորձեին պարզեցնել գործընթացը և նվազեցնել բեռը բիզնեսների վրա՝ կիրառելով նորարար մոտեցումներ, որոնք միևնույն ժամանակ կապահովեին ծախսերի և արդյունավետության բալանս։
ԽՈՐՀՈւՐԴ Է ՏՐՎՈւՄ ԿԱՐԴԱԼ
