Առողջապահության ոլորտում նոր առաջընթաց է արձանագրվել՝ գենետիկական հսկողության նոր մեթոդի ներդրմամբ, որը հնարավորություն է տալիս իրական ժամանակում հայտնաբերել և վերահսկել վարակիչ հիվանդությունների նոր շտամները: Այս նորարարական մոտեցումը, որը համատեղում է գենետիկական հաջորդականությունը և առաջադեմ վերլուծական գործիքները, կարող է հեղափոխել COVID-19-ի, տուբերկուլոզի, կապույտ հազի և այլ հիվանդությունների դեմ պայքարը:
Այս մեթոդը կառուցում է «ընտանեկան ծառեր», որոնք հետևում են հարուցիչների գենետիկական զարգացումներին՝ ավտոմատ կերպով բացահայտելով նոր շտամները՝ ըստ դրանց փոփոխությունների և տարածման արդյունավետության: Ի տարբերություն ավանդական մեթոդների, որոնք պահանջում են մասնագետների մասնակցություն, այս գործընթացն արագացնում է արձագանքման ժամանակը, ինչը չափազանց կարևոր է արագ փոփոխվող հարուցիչների դեպքում:
Nature ամսագրում հրապարակված ուսումնասիրության համաձայն (Lefrancq et al., 2025), մեթոդը հաջողությամբ կիրառվել է Bordetella pertussis-ի (կապույտ հազի հարուցիչ) վերլուծության մեջ՝ բացահայտելով երեք նախկինում չհայտնաբերված շտամներ: Նույն մեթոդը կիրառվել է նաև Mycobacterium tuberculosis-ի վրա՝ բացահայտելով հակաբիոտիկների նկատմամբ դիմադրող երկու շտամ:
«Մեր մեթոդը հնարավորություն է տալիս օբյեկտիվորեն և արագ հայտնաբերել նոր հարուցիչների շտամներ՝ հիմնվելով նրանց գենետիկայի և տարածման արագության վրա»,- նշել է դոկտոր Նոեմի Լեֆրանկը (Nature, 2025):
Այս մեթոդը չափազանց կարևոր է պատվաստանյութերի դիմադրողական շտամները հայտնաբերելու և դրանց դեմ նպատակային պատվաստանյութեր կամ բուժում մշակելու համար: Սա հատկապես անհրաժեշտ է ռեսուրսներով աղքատ տարածաշրջաններում, որտեղ ավանդական հսկողությունը սահմանափակ է:
COVID-19 համավարակը ընդգծեց հարմարվող հսկողության կարևորությունը: Օմիկրոնի նման շտամների արագ տարածումը ցույց տվեց, թե որքան վտանգավոր են փոքր գենետիկական փոփոխությունները: Այս մեթոդը, ուղղված լինելով այդ մարտահրավերին, տրամադրում է տվյալներ, որոնք կարող են ուղղորդել հանրային առողջապահական քաղաքականությունը:
«Եթե տեսնենք, որ հակաբիոտիկների դիմադրող շտամը արագ տարածվում է, կարող ենք փոխել նշանակվող դեղերը՝ սահմանափակելու համար դրա տարածումը»,- նշել է պրոֆեսոր Հենրիկ Սալյեն:
Այս մեթոդի համար բավարար են միայն մի քանի նմուշներ՝ նոր շտամները հայտնաբերելու համար, ինչը հնարավորություն է տալիս այն կիրառել նույնիսկ ռեսուրսներով սահմանափակ պայմաններում: Այս մոտեցումը կարող է խթանել գլոբալ առողջության հավասարությունը՝ ապահովելով վարակիչ հիվանդությունների ավելի արդյունավետ վերահսկում:
Պրոֆեսոր Սիլվեն Բրիսեն, անդրադառնալով կապույտ հազի հարուցիչի վերլուծությանը, նշել է. «Այս մեթոդը չափազանց արդիական է, հատկապես կապույտ հազի դիմադրող շտամների ի հայտ գալու պայմաններում» (Nature, 2025):
Գենետիկական հսկողության այս նորարարական համակարգը կարող է դառնալ գլոբալ առողջապահական ռազմավարությունների կարևոր մասը՝ ապահովելով արագ և ճշգրիտ արձագանք վարակիչ հիվանդություններին:
Ինչպես նշել է դոկտոր Լեֆրանկը, «Մենք կարող ենք կանխատեսել, թե ինչպես նոր շտամները կդառնան գերակշռող և արագ որոշումներ կայացնել դրանց դեմ պայքարի համար» (Nature, 2025): Այս մեթոդը ոչ միայն նոր հորիզոններ է բացում, այլև ստիպում է հարց տալ՝ արդյոք աշխարհը պատրաստ է այս հնարավորությունը արդյունավետորեն օգտագործել:
Աղբյուրներ՝
- Lefrancq, N., Duret, L., Bouchez, V., et al. (2025). Learning the fitness dynamics of pathogens from phylogenies. Nature. DOI: 10.1038/s41586-024-08309-9.
- Կեմբրիջի համալսարան. (2025). Վարակիչ հիվանդությունների շտամների հայտնաբերման նոր մեթոդ. Հղում.
