Դոնալդ Թրամփը՝ Միացյալ Նահանգների առաջին նախագահն է, ով մեղադրվել է քրեական հանցագործությունների համար, 2024 թվականի նախագահական ընտրություններում հաղթելով՝ նոր գլուխ է ավելացրել ամերիկյան իրավաքաղաքական պատմության մեջ։ Նախագահի կարգավիճակը, որը նրան պաշտպանում է քրեական հետապնդումներից, միաժամանակ էլ ավելի է բարդացնում իրավական վիճակը։
Մանհեթենի դատարանում Թրամփը մեղադրվել է 34 քրեական մեղադրանքներով, որոնք վերաբերում էին 2016 թվականի նախագահական քարոզարշավի ընթացքում պոռնոաստղ Սթորմի Դենիելսին լռեցնելու համար կատարված վճարներին։ Թեև դատարանի որոշմամբ Թրամփը ճանաչվեց մեղավոր, նրան ազատազրկում չսահմանվեց։ Արդյունքում, նախկին նախագահի դատապարտումը վերածվեց ավելի շատ սիմվոլիկ, քան գործնական պատասխանատվության։
Թրամփի կրկին նախագահ դառնալը մի շարք աննախադեպ խնդիրներ է առաջացնում։ Ըստ ԱՄՆ արդարադատության դեպարտամենտի երկարամյա քաղաքականության՝ գործող նախագահը քրեական հետապնդումից անձեռնմխելի է։ Սա կասեցրել է Թրամփի դեմ ընթացող մի քանի իրավական գործընթացներ, այդ թվում՝ 2020 թվականի ընտրությունները չեղարկելու փորձերը և գաղտնի փաստաթղթերի չարաշահման գործերը։ Հատուկ դատախազ Ջեք Սմիթը, ով ղեկավարում էր այդ գործերը, դիմել է դատարանին՝ կասեցնելու դրանք՝ հղում կատարելով Թրամփի նախագահական անձեռնմխելիությանը։ Դաշնային դատավոր Թանյա Չութկանը հաստատել է այս միջնորդությունը՝ ամերիկյան իրավական պատմության մեջ նոր նախադեպ սահմանելով։
Այս իրադարձությունները լուրջ հարցեր են առաջացնում։ Մի կողմից, նախագահի անձեռնմխելիությունը կանխում է քաղաքական հետապնդման վտանգները։ Մյուս կողմից, այն հնարավորություն է տալիս խուսափել պատասխանատվությունից՝ ստեղծելով վտանգավոր նախադեպ ապագա ղեկավարների համար։ Թրամփի գործը ցույց է տալիս, թե որքան բարդ է հավասարակշռել օրենսդրական համակարգի անաչառությունը և գործադիր իշխանության սահմանադրական պաշտպանությունը։
Մանհեթենի դատարանում Թրամփի պահվածքը արտացոլում էր նրա բնորոշ մարտահրավերային վերաբերմունքը։ Մարալագոյից վիդեոկապի միջոցով հանդես գալով՝ նա մեղադրեց դատական գործընթացները քաղաքական շարժառիթներով պայմանավորված լինելու մեջ։ Նրա իրավաբանները փորձում էին հետաձգել կամ դադարեցնել դատավարությունը, բայց նրանց բողոքները, այդ թվում՝ Գերագույն դատարանում, մերժվեցին։ Դատավոր Խուան Մերչանը հստակ հայտարարեց, որ նախագահի անձեռնմխելիությունը վերաբերում է նախագահի պաշտոնին, այլ ոչ թե մասնավոր քաղաքացուն։
Չնայած այս որոշումներին, Թրամփի նախագահական կարգավիճակը նրա համար ապահովում է իրավական պաշտպանություն իր պաշտոնավարման ընթացքում։ Սա նոր հարցեր է առաջացրել՝ կապված ժողովրդավարական նորմերի պահպանման և իրավական համակարգի նկատմամբ հանրային վստահության հետ։ Թրամփի գործը վեր է հանում խնդիրը՝ արդյոք արդարադատությունը կարող է լիովին անաչառ լինել քաղաքական իշխանության առջև։
Այս պատմական նախադեպը, հավանաբար, տարիներ շարունակ կազդի ամերիկյան քաղաքական և իրավական համակարգի վրա։ Թրամփի դեպքը ընդգծում է այն անհրաժեշտությունը, որ անհրաժեշտ է հստակ սահմանել քաղաքական ղեկավարներին քրեական պատասխանատվության ենթարկելու ընթացակարգերը՝ առանց գործադիր իշխանության սահմանադրական դերը խաթարելու։
ԱՄՆ-ում տեղի ունեցող այս աննախադեպ զարգացումները կարող են դառնալ դաս նաև այլ երկրների համար՝ ցույց տալով, թե որքան դժվար է ժողովրդավարության պայմաններում հավասարակշռել իշխանությունը, պատասխանատվությունն ու արդարադատությունը։
