ՏՏ

Հայաստանը միանում է ԱԲ, ՄԻԺ և ՕԳ կոնվենցիային. մարտահրավերներ և հնարավորություններ

Armenia AI Convention

Դեկտեմբերի 27-ին Հայաստանի կառավարությունը հավանություն տվեց «Արհեստական բանականության և մարդու իրավունքների, ժողովրդավարության և օրենքի գերակայության մասին» Եվրոպայի խորհրդի շրջանակային կոնվենցիայի ստորագրմանը։ Այս կարևոր քայլը նշանակալի առաջընթաց է արհեստական բանականության (ԱԲ) կիրառման ոլորտում մարդու իրավունքների պաշտպանության և համապատասխան իրավական դաշտի զարգացման համար։

Չնայած այս նախաձեռնության կարևորությանը, կան մի շարք ռիսկեր և հնարավոր թերություններ, որոնք կարող են առաջանալ ինչպես կոնվենցիայի կիրարկման, այնպես էլ դրա շրջանակներում իրավական դաշտի զարգացման գործընթացում։ Առաջին կարևոր ռիսկը իրավական և գործնական կիրարկման թերի ապահովումն է։ Կոնվենցիայի ստորագրումը չի երաշխավորում դրա արդյունավետ կիրարկումը, հատկապես երկրում արդեն իսկ առկա թերի իրավական մեխանիզմների դեպքում։ Սա կարող է արտահայտվել անորոշ օրենսդրական բազայի պատճառով կոնվենցիայի դրույթների թերի ներդրման կամ կատարման, ԱԲ համակարգերի չարաշահումներ թույլ տվող վերահսկողության և պատժամիջոցների թույլ մեխանիզմների, ինչպես նաև տեղական օրենսդրության և կոնվենցիայի պահանջների անհամապատասխանության տեսքով։

Մեկ այլ մարտահրավեր է տեխնոլոգիական և ինստիտուցիոնալ կարողությունների սահմանափակությունը։ Հայաստանում տեխնոլոգիական զարգացման և վերահսկողության ինստիտուտների սահմանափակ կարողությունները կարող են խոչընդոտել կոնվենցիայի նպատակների իրականացմանը։ Սա ներառում է ԱԲ համակարգերի կողմից խախտումներ թույլ տվող հուսալի մոնիտորինգի և գնահատման մեխանիզմների բացակայությունը և պետական մարմինների անբավարար կարողությունը՝ տեխնոլոգիաների արդյունավետ վերահսկողություն իրականացնելու համար։

Տնտեսական ռիսկերը և գործարար միջավայրի վրա հնարավոր ազդեցությունը նույնպես արժանի են ուշադրության։ Կոնվենցիայի դրույթների խիստ կիրարկումը կարող է տնտեսական դժվարություններ ստեղծել, հատկապես փոքր և միջին բիզնեսների (ՓՄԲ) համար, որոնք կարող են դժվարանալ բավարարել ԱԲ կարգավորման պահանջները։ Սա կարող է հանգեցնել ԱԲ տեխնոլոգիաների կիրառման շուրջ լրացուցիչ կանոնակարգերի պատճառով փոքր բիզնեսների բեռի ավելացմանը և խիստ վերահսկողության ու պատժամիջոցների պատճառով տնտեսական ներդրումների նվազմանը։

Միջազգային համագործակցությունը նույնպես կարող է բախվել խոչընդոտների։ Թեև կոնվենցիայի ստորագրումը Հայաստանին պարտավորեցնում է համապատասխանել միջազգային չափանիշներին, այս պահանջների անհամապատասխանությունը տարածաշրջանային քաղաքական կամ տնտեսական իրավիճակին կարող է խոչընդոտել համագործակցությունը։ Սա կարող է հանգեցնել հնարավոր խախտումների կամ անհամապատասխանությունների պատճառով միջազգային գործընկերների հետ երկխոսության և համագործակցության խզմանը և տարածաշրջանային երկրների հետ մրցունակության կորստին, եթե հարևան երկրներում ԱԲ կարգավորումները լինեն ավելի թույլ։

Խտրականության բացառման և մարդու իրավունքների պաշտպանության ապահովումը մնում է կարևոր մտահոգություն։ Չնայած կոնվենցիան ուղղված է խտրականության կանխարգելմանը, դրա լիարժեք գործնական կիրարկումը կարող է դժվար լինել։ Գոյություն ունի ԱԲ համակարգերի մշակման կամ կիրառման ժամանակ ռասայական, կրոնական կամ այլ հիմքով խտրականության աննկատ մնալու, ինչպես նաև կենսաբանական տվյալների պաշտպանության և գաղտնիության խախտման ռիսկ։

Տեղական պայմաններին համապատասխան մոտեցման բացակայությունը նույնպես մարտահրավեր է։ Կոնվենցիայի ընդհանուր պահանջները կարող են անտեսել տեղական պայմանները և առանձնահատկությունները։ Հայաստանի գործող տեխնոլոգիական և սոցիալական պայմաններին չհամապատասխանող ԱԲ կիրառման մեկ միասնական մոտեցման պարտադրումը ռիսկ է, ինչպես նաև ոլորտային առանձնահատկությունները հաշվի չառնելով կոնվենցիայի դրույթների ձևական կիրարկումը։

Այս ռիսկերը մեղմելու համար առաջարկվում են մի քանի խորհուրդներ՝ իրավական դաշտի հստակեցում և ներդաշնակեցում՝ կոնվենցիայի պահանջներին համապատասխանող և Հայաստանի օրենսդրության բացերը լրացնող տեղական օրենսդրության մշակում, ԱԲ համակարգերի վերահսկողության և դրանց ազդեցության գնահատման մեջ ներդրումների միջոցով տեխնոլոգիական կարողությունների զարգացում, ԱԲ համակարգերի ճիշտ կիրառման վերաբերյալ կրթական և իրազեկման արշավների միջոցով հանրային իրազեկության բարձրացում, միջազգային գործընկերների հետ աշխատելով և լավագույն փորձը կիրառելով միջազգային փորձի օգտագործում և խախտումները գրանցող և իրավական պահանջների կիրառման համար պատասխանատու անկախ վերահսկող մարմնի ստեղծում։

Այս շրջանակային կոնվենցիան, որը բաց է ստորագրման ինչպես Եվրոպայի խորհրդի (ԵԽ) անդամ, այնպես էլ ոչ անդամ երկրների համար, միջազգային առաջին իրավական փաստաթուղթն է, որն ուղղված է ԱԲ համակարգերի կարգավորմանը և մարդու հիմնարար իրավունքների պաշտպանությանը։ Կոնվենցիան ստորագրման է բացվել 2024 թվականի սեպտեմբերի 5-ին Վիլնյուսում կայացած ԵԽ անդամ երկրների արդարադատության նախարարների ոչ պաշտոնական համաժողովի ժամանակ։ Կոնվենցիան նպատակ ունի կանխել թվայնացման գործընթացներում ռասայական, կրոնական, սեռական կամ այլ հիմքերով պայմանավորված խտրականության ցանկացած դրսևորում։ Այն սահմանում է համապատասխան վերահսկողության և պատասխանատվության մեխանիզմներ, ներառյալ խախտումների դեպքում պատժամիջոցները։ Մինչ օրս կոնվենցիան ստորագրել են Միացյալ Թագավորությունը, Նորվեգիան, Իսլանդիան, Մոլդովան, Վրաստանը, Անդորրան, Սան Մարինոն, ինչպես նաև ԵԽ դիտորդ երկրներից ԱՄՆ-ն և ոչ անդամ Իսրայելը։ Կոնվենցիան ուժի մեջ կմտնի այն բանից հետո, երբ առնվազն հինգ պետություն, ներառյալ երեք ԵԽ անդամ, վավերացնեն այն։

Հայաստանում արհեստական բանականության կիրառման ոլորտում առկա իրավական կարգավորումները դեռևս կատարյալ չեն։ Կոնվենցիայի ստորագրումը հնարավորություն կտա ձևավորել համապարփակ իրավական դաշտ ԱԲ կիրառման ոլորտում, ինչը կխթանի մարդու իրավունքների պաշտպանությունը և ժողովրդավարության սկզբունքների պահպանումը։ Կոնվենցիայի ստորագրումը նաև հնարավորություն կտա Հայաստանին համագործակցել միջազգային գործընկերների հետ իրավական կարգավորումների և լավագույն փորձի փոխանակման միջոցով։ Սա ոչ միայն կբարձրացնի Հայաստանում ԱԲ համակարգերի պատասխանատվության մակարդակը, այլև կնպաստի տեխնոլոգիաների զարգացմանը՝ առանց մարդու իրավունքները և օրենքի գերակայությունը վտանգելու։ Այս կարևոր նախաձեռնությունը համահունչ է ժամանակակից աշխարհի մարտահրավերներին՝ ապահովելով պատասխանատու և անվտանգ թվային միջավայր։ Այն նաև կարևոր քայլ է Հայաստանի համար՝ միանալու արհեստական բանականության ոլորտում գլոբալ քննարկումներին և ձևավորելու ապագայի տեխնոլոգիական զարգացման ուղին։ Կոնվենցիայի ստորագրումը վկայում է Հայաստանի հանձնառության մասին՝ պաշտպանել մարդու իրավունքները նույնիսկ արագ զարգացող տեխնոլոգիական լանդշաֆտում։ Սա ոչ միայն իրավական, այլև էթիկական և սոցիալական կարևոր նշանակություն ունեցող քայլ է։

ԱՄԵՆԱԴԻՏՎԱԾՆԵՐԸ

ՎԵՐ