Գիտություն

Ինչպե՞ս են ժողովուրդները համաձայնվում կամ դուրս գալիս նորմերից

Մշակութային հատկանիշները՝ ներառյալ հավատալիքները, սովորույթները և վարքագծերը, ձևավորվում են համաձայնության և անհամաձայնության փոխազդեցությունների միջոցով։ Համաձայնությունը վերաբերում է այն միտմանը, երբ մարդիկ համակերպվում են հասարակության նորմերին, իսկ անհամաձայնությունը՝ գիտակցված հեռանալուն այդ նորմերից։ Proceedings of the National Academy of Sciences ամսագրում հրապարակված նոր ուսումնասիրությունը ներկայացնում է մաթեմատիկական մոդել, որը բացատրում է, թե ինչպես են այս գործընթացները ձևավորում մշակութային փոխանցման և հասարակական օրինաչափությունները։

Սանտա Ֆե ինստիտուտի հետազոտող Կալեդա Դենտոնի և Ստենֆորդի համալսարանի գիտնականների համագործակցությամբ ստեղծված այս մոդելը ընդլայնում է ավանդական համաձայնության մոդելները՝ ընդգծելով հատկանիշների կլաստերացման կարևորությունը։ Ավանդական մոտեցումները ենթադրում են, որ մարդիկ հակվում են բնակչության միջին հատկանիշներին։ Սակայն այս մեթոդը հաճախ անարդյունավետ է, օրինակ՝ քաղաքական բևեռացման դեպքում, երբ մարդիկ կուտակվում են ծայրահեղ տեսակետների շուրջ՝ շրջանցելով միջինը։

Հետազոտողները մշակել են մոդել, որը հաշվի է առնում կլաստերացումը։ Համաձայնության դեպքում մարդիկ ընդունում են ավելի կլաստերացված հատկանիշներ (օրինակ՝ ծայրահեղ ձախ քաղաքական հայացքների տարբերակները), իսկ անհամաձայնության դեպքում՝ հեռանում են այդ հատկանիշներից՝ խթանելով բևեռացումը։

Համակարգչային սիմուլյացիաները ցույց են տվել, որ համաձայնությունը միշտ չէ, որ հանգեցնում է միատարրության։ Փոխարենը, այն հաճախ հանգեցնում է հատկանիշների կլաստերացման՝ պահպանելով բազմազանությունը։ Անհամաձայնությունը, հակառակը, խթանում է բևեռացումը՝ ստեղծելով առանձնահատուկ բաժանումներ։ Օրինակ՝ քաղաքական բևեռացման պայմաններում անհամաձայնությունը կարող է մարդկանց մղել ծայրահեղ դիրքորոշումների՝ թողնելով կենտրոնը նվազաչափ բնակեցված։

Այս արդյունքները մարտահրավեր են նետում այն տեսակետին, որ համաձայնությունը միշտ նպաստում է միատարրությանը։ Շատ դեպքերում այն կարող է պահպանել բազմազանությունը, մինչդեռ անհամաձայնությունը նպաստում է խիստ բաժանումների։

Ուսումնասիրության արդյունքները կարևոր են ոչ միայն տեսական, այլև գործնական տեսանկյունից։ Մոդելը կարող է օգտագործվել բացատրելու իրական կյանքի երևույթները՝ սկսած քվեարկության վարքագծից մինչև սոցիալական մեդիայի դինամիկան։ Այն օգնում է հասկանալ, թե ինչպես են անհատական որոշումները ձևավորում հասարակական օրինաչափությունները՝ ընդգծելով համաձայնության և բևեռացման մեխանիզմները։

Այս նոր մոտեցումը կարևոր դեր է խաղում մշակութային էվոլյուցիայի խորացված ըմբռնման գործում։ Այն ցույց է տալիս, որ անհատական ընտրությունները՝ պայմանավորված կողմնակալություններով և սոցիալական համատեքստերով, կարևոր նշանակություն ունեն բնակչության երկարաժամկետ օրինաչափությունների ձևավորման գործում։ Արդյունքները բացում են նոր ուսումնասիրությունների ճանապարհներ, որոնք նպատակ ունեն կապ հաստատել մաթեմատիկական մոդելավորման և իրական տվյալների միջև՝ հասկանալու ժամանակակից հասարակությունները ձևավորող ուժերը։

ԱՄԵՆԱԴԻՏՎԱԾՆԵՐԸ

ՎԵՐ