Արագ Ընթերցում
- Իրանն ու ԱՄՆ-ն Օմանում անցկացրին միջուկային բանակցություններ՝ 2018-ից ի վեր առաջին բարձր մակարդակի հանդիպումը։
- Բանակցությունները նկարագրվել են որպես կառուցողական՝ երկու կողմերն էլ շեշտելով դիվանագիտության կարևորությունը։
- Բանակցությունները միջնորդել է Օմանի արտգործնախարարը՝ սահմանափակ ուղղակի շփումներով։
- ԱՄՆ-ն նպատակ ունի կանխել Իրանի միջուկային զենքի ստեղծումը, իսկ Իրանը պահանջում է պատժամիջոցների վերացում։
- Երկրորդ փուլը նախատեսված է հաջորդ շաբաթ, հնարավոր է՝ Օմանից դուրս։
Նախապատմություն. Դիվանագիտական հարաբերությունների վերականգնում
Իրանն ու ԱՄՆ-ն վերսկսել են բարձր մակարդակի միջուկային բանակցությունները, որոնք կարևոր քայլ են երկու երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերությունների վերականգնման գործում։ Օմանի մայրաքաղաք Մուսկատում անցկացված քննարկումները ամենաբարձր մակարդակի հանդիպումն էին 2018-ից ի վեր, երբ ԱՄՆ-ն դուրս եկավ 2015 թվականի Համատեղ համապարփակ գործողությունների ծրագրից (JCPOA): Երկու կողմերն էլ առաջին հանդիպումը նկարագրեցին որպես կառուցողական՝ հիմք ստեղծելով հետագա բանակցությունների համար։
Առաջին փուլի հիմնական մանրամասները
Օմանի արտգործնախարար Բադր բին Համադ ալ-Բուսաիդիի միջնորդությամբ անցկացված բանակցությունները տեղի ունեցան առանձին սենյակներում։ Օմանի դիվանագետը փոխանցում էր ուղերձները երկու կողմերի միջև՝ արտացոլելով զգուշավոր մոտեցումը։ Չնայած քննարկումների անուղղակի բնույթին, ԱՄՆ-ի հատուկ ներկայացուցիչ Սթիվ Վիտկոֆը և Իրանի արտգործնախարար Աբբաս Արաղչին կարճ ժամանակով խոսեցին դեմ առ դեմ, ինչը հազվադեպ երևույթ է երկու երկրների լարված հարաբերություններում։
Իրանական պետական լրատվամիջոցների համաձայն՝ հանդիպումը տևել է ավելի քան երկու ու կես ժամ և անցկացվել է հարգալից և խաղաղ մթնոլորտում։ Արաղչին նշեց, որ հանդիպման ընթացքում ոչ մի անպատշաճ լեզու չի օգտագործվել, ինչը վկայում է փոխադարձ հարգանքի մասին։ Սպիտակ տունն էլ հայտարարություն է տարածել՝ բանակցությունները կոչելով «դրական և կառուցողական»։
Կողմերի նպատակները
ԱՄՆ-ի հիմնական նպատակն է կանխել Իրանի միջուկային ծրագրի ռազմականացումը։ ԱՄՆ պաշտոնյաները կարևորել են Իրանի միջուկային գործունեության խաղաղ բնույթի հաստատման անհրաժեշտությունը։ Հատուկ ներկայացուցիչ Սթիվ Վիտկոֆը նշել է, որ ԱՄՆ-ի «կարմիր գիծը» միջուկային զենքի ստեղծումն է, սակայն նա նաև ակնարկել է փոխզիջումների հնարավորությունը՝ փոխշահավետ համաձայնության հասնելու համար։
Իրանի համար առաջնային է պատժամիջոցների վերացումը՝ պահպանելով իր միջուկային ենթակառուցվածքը։ Իրանցի առաջնորդները մշտապես պնդում են, որ իրենց միջուկային ծրագիրը նախատեսված է քաղաքացիական նպատակների համար, ինչպիսիք են էներգիայի արտադրությունը։ Արաղչին վերահաստատեց Իրանի պահանջը «արդար համաձայնության» համար, որը կբավարարի երկու կողմերի շահերը։
Բարդությունները
Չնայած առաջին հանդիպման կառուցողական բնույթին, դեռևս կան լուրջ խոչընդոտներ։ Մեծագույն խնդիրներից մեկը երկու երկրների միջև վստահության պակասն է, որը խորացել է դիվանագիտական հարաբերությունների բացակայության պատճառով։ Վերլուծաբանները նշում են, որ կողմերի քաղաքական համակարգերի և բանակցային մշակույթների մասին փոխադարձ անտեղյակությունը կարող է դժվարացնել գործընթացը։
Մեկ այլ խնդիր է բանակցությունների ձևաչափը։ Մինչդեռ ԱՄՆ-ն նախընտրում է ուղղակի բանակցություններ, Իրանը պնդում է անուղղակի շփումների վրա՝ Օմանի միջնորդությամբ։ Այս տարբերությունը արտացոլում է ավելի խորը տարաձայնություններ, որոնք կարող են խոչընդոտել առաջընթացին։
Բացի այդ, կողմերի նպատակները տարբեր են։ Մինչ ԱՄՆ-ն ձգտում է ամբողջությամբ վերացնել Իրանի ուրանի հարստացման հնարավորությունները, Իրանը դա համարում է անընդունելի։ Իրանի ղեկավարությունն էլ զգուշանում է չափազանց զիջողական երևալուց՝ հաշվի առնելով ներքին ճնշումները։
Տարածաշրջանային և գլոբալ ազդեցությունները
Այս բանակցությունների արդյունքը կարող է մեծ ազդեցություն ունենալ տարածաշրջանային կայունության և գլոբալ անվտանգության վրա։ Հաջող համաձայնությունը կարող է թուլացնել լարվածությունը Մերձավոր Արևելքում, հատկապես Իրանի և ԱՄՆ-ի դաշնակիցների՝ Իսրայելի և Սաուդյան Արաբիայի միջև։ Հակառակը՝ բանակցությունների ձախողումը կարող է մեծացնել ռազմական բախումների վտանգը, քանի որ երկու կողմերն էլ ակնարկել են հնարավոր հետևանքների մասին, եթե բանակցությունները չհաջողվեն։
Իսրայելը, որը Իրանի միջուկային ծրագրի կոշտ քննադատն է, կոչ է արել ԱՄՆ-ին որդեգրել կոշտ դիրքորոշում։ Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն առաջարկել է «Լիբիական տարբերակը», որը ենթադրում է միջուկային հնարավորությունների ամբողջական վերացում։ Սակայն այս մոտեցումը քիչ հավանական է, որ ընդունվի Իրանի կողմից՝ հաշվի առնելով իր միջուկային ենթակառուցվածքի պահպանման պահանջը։
Բանակցությունների երկրորդ փուլը նախատեսված է հաջորդ շաբաթ, թեև տեղը դեռևս չի հաստատվել։ Չնայած Օմանը կարևոր միջնորդի դեր է խաղացել, հնարավոր է, որ ապագա քննարկումները տեղի ունենան այլ վայրում։ Երկու կողմերն էլ հայտնել են բանակցային գործընթացը արագացնելու ցանկություն՝ խուսափելով երկարատև և անարդյունավետ քննարկումներից։ Քանի դեռ բանակցությունները շարունակվում են, միջազգային հանրությունը ուշադիր հետևում է հնարավոր առաջընթացի նշաններին։ Խաղադրույքները բարձր են, և ապագա ուղին դեռևս անորոշ է։ Այնուամենայնիվ, երկու կողմերի պատրաստակամությունը՝ ներգրավվելու երկխոսության մեջ, դրական զարգացում է՝ հույսի շող տալով միջազգային դիվանագիտության ամենաբարդ խնդիրներից մեկի լուծման համար։