Պուտինի միջուկային առաջարկը․ Ռուսաստանը մեկ տարով սահմանափակումների երկարաձգում է առաջարկում ԱՄՆ-ին

Ռուսաստանը ԱՄՆ-ին առաջարկում է երկարաձգել «Նոր ՍՏԱՐՏ»-ի միջուկային սահմանափակումները

Մինչ մոտենում է 2026թ. փետրվարը, երբ ավարտվում է Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև գործող «Նոր ՍՏԱՐՏ» պայմանագիրը, աշխարհում կրկին առաջանում է ռազմավարական սպառազինությունների մրցավազքի վտանգը։ Երկուշաբթի օրը Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հանդես եկավ առաջարկով՝ մեկ տարով երկարաձգել պայմանագրով սահմանված միջուկային մարտագլխիկների սահմանափակումները՝ ԱՄՆ-ի փոխադարձ քայլի դեպքում։

«Նոր ՍՏԱՐՏ» պայմանագիրը, ստորագրված 2010 թվականին, մնացել է միջուկային զենքի չվերահսկվող տարածման դեմ վերջին խոչընդոտը երկու առաջատար միջուկային տերությունների միջև։ Այն սահմանափակում է կողմերի մոտ տեղակայված ռազմավարական միջուկային մարտագլխիկների թիվը՝ առավելագույնը 1550՝ զգալիորեն նվազեցնելով նախկին սահմանները։ Պայմանագիրը նաև ներառում էր տեղում տեսչական գործառույթներ՝ միջուկային զինանոցի վերահսկման համար, սակայն դրանք դադարեցվել էին COVID-19-ի ժամանակ և մինչ օրս չեն վերսկսվել։

Ռազմավարական հաշվարկ. Պուտինի դիրքորոշումն ու դրդապատճառները

«Այս համաձայնագրի ժառանգությունը ամբողջությամբ մերժելը շատ տեսանկյուններից սխալ և կարճատես քայլ կլինի», — հայտարարել է Պուտինը հեռուստատեսային հանդիպման ժամանակ՝ ընդգծելով իրավիճակի լրջությունը։ Նա շեշտել է, որ Ռուսաստանը պատրաստ է պահպանել «Նոր ՍՏԱՐՏ»-ի հիմնական քանակական սահմանափակումները մեկ տարի պայմանագրի ավարտից հետո, եթե ԱՄՆ-ն նույնպես կատարի նույնը և չձեռնարկի քայլեր, որոնք կարող են խախտել ռազմավարական հավասարակշռությունը։

Այս առաջարկը արվում է հարաբերությունների լարվածության, փոխադարձ անվստահության պայմաններում, որոնք խորացել են Ուկրաինայի շուրջ հակամարտությամբ։ Պայմանագրի երկարաձգման բանակցությունները փակուղում են հայտնվել, իսկ կողմերը հաճախ մեղադրում են միմյանց՝ ռազմավարական շանտաժի մեջ։ Ռուսաստանը, չնայած 2023-ին սառեցրել է իր մասնակցությունը «Նոր ՍՏԱՐՏ»-ին, շարունակել է կամավորաբար պահպանել մարտագլխիկների սահմանափակումները՝ ցույց տալով թե՛ զգուշություն, թե՛ վճռականություն։

Տեսչական մեխանիզմներ ու թափանցիկություն. ինչն է բացակայում

Պուտինի առաջարկում բացակայում է տեսչական գործառույթների վերականգնումը, որոնք սկզբնապես պայմանագրի վստահելիության կարևորագույն հիմքերից էին։ Այս ստուգումները, որոնք թույլ էին տալիս կողմերին վերահսկել միմյանց կատարողականը, դադարեցված են մնում համավարակից ի վեր։ Դրանց բացակայությունը նվազեցնում է փոխադարձ վստահությունը, ինչը մտահոգություն է առաջացնում միջուկային զենքի վերահսկման մասնագետների շրջանում։

Ֆրանսիական միջազգային հարաբերությունների ինստիտուտի հետազոտող Էլոիզ Ֆայեն նշում է, որ Պուտինի քայլը նպատակ ունի «կառավարել հռետորաբանությունը»՝ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի՝ Ռուսաստանի և Չինաստանի հետ միջուկային զենքի նվազեցման բանակցությունների նախաձեռնության ֆոնին։ Նա առաջարկի ժամանակավորությունը կապում է Թրամփի՝ «Ոսկե գմբեթ» անվանումը ստացած ԱՄՆ-ի օդային պաշտպանության լայնածավալ համակարգի նախագծի հետ։ Ռուսաստանի համար նման նախաձեռնությունը սպառնալիք է ռազմավարական հավասարակշռությանը, և եթե այն իրականացվի, Մոսկվան կարող է հրաժարվել «Նոր ՍՏԱՐՏ»-ի սահմանափակումներից։

Հին պայմանագրերից մինչև նոր վտանգներ. զինաթափման ճգնաժամը

Պուտինի առաջարկը ներկայացվում է միջուկային զենքի վերահսկման համակարգերի աստիճանական քայքայման ֆոնին։ 2019-ին ԱՄՆ-ն ու Ռուսաստանը դուրս եկան «Միջին հեռահարության միջուկային ուժերի» (INF) պատմական պայմանագրից, որը ժամանակին ապահովում էր կայունություն Սառը պատերազմի ընթացքում։ Վերջերս Պուտինը ստորագրեց օրենք, որով հետ է կանչվում Ռուսաստանի կողմից «Միջուկային փորձարկումների համապարփակ արգելքի» պայմանագրի վավերացումը՝ չնայած Մոսկվան շարունակում է պահել փորձարկումների մորատորիումը։

2022-ին Ուկրաինա զորքեր մտցնելուց հետո Ռուսաստանը բազմիցս մեղադրվել է միջուկային սպառնալիքներ հնչեցնելու մեջ։ Հարձակման առաջին օրերին Պուտինը բարձրացրեց միջուկային ուժերի պատրաստության աստիճանը, իսկ նախորդ տարի ստորագրեց հրաման, որով նվազեցվում էր միջուկային զենքի կիրառման շեմը։ Այս քայլերը խորացրել են միջազգային մտահոգությունները և մեծացրել սխալ հաշվարկների վտանգը։

ԱՄՆ-ի արձագանքը և գլոբալ հետևանքները

ԱՄՆ-ի արձագանքը զգուշավոր է։ Թրամփը խոսել է միջուկային սուզանավերի տեղաշարժի մասին՝ ի պատասխան Ռուսաստանի պաշտոնյաների հայտարարությունների, սակայն իրական բանակցություններ միջուկային հարցերի շուրջ չեն իրականացվել։ Երկու տերությունները, որոնք միասին վերահսկում են աշխարհի միջուկային մարտագլխիկների ավելի քան 80 տոկոսը, փաստացիորեն դադարեցրել են զինաթափման երկխոսությունը, այն դեպքում երբ կայունության անհրաժեշտությունն ավելի կարևոր է, քան երբևէ։

«Նոր ՍՏԱՐՏ»-ի ավարտը կարող է հանգեցնել միջուկային պաշարների արագ աճի և ռազմավարական հավասարակշռության քայքայման։ Վստահության ու վերահսկողության մեխանիզմների բացակայությունն ավելի է մեծացնում վտանգները, ու Պուտինի՝ սահմանափակ առաջարկը, որքան էլ կարճաժամկետ լինի, կարևոր հանգրվան է միջուկային դիվանագիտության ընթացիկ պատմության մեջ։

Վտանգները, հռետորաբանությունն ու ապագայի ճանապարհը

Նոր սպառազինությունների մրցավազքի վտանգը զգալի է։ Եթե ԱՄՆ-ն և Ռուսաստանը չգտնեն փոխադարձ համաձայնության ուղի, միջուկային զենքի վերահսկման համակարգը կարող է ամբողջությամբ փլուզվել՝ աշխարհն ավելի անպաշտպան թողնելով։ Պուտինի առաջարկի, Թրամփի հռետորաբանության և իրական քայլերի փոխազդեցությունը կձևավորի առաջիկա ամիսների ընթացքը։

Մինչ «Նոր ՍՏԱՐՏ»-ը կանգնած է սահմանագծին, հարցը ոչ միայն սահմանափակումների երկարաձգումն է, այլև՝ արդյոք կողմերը կկարողանան վերականգնել փոխադարձ երկխոսությունը և վերահսկողության մեխանիզմները։ Վտանգները գլոբալ են։

Պուտինի մեկ տարվա երկարաձգման առաջարկը հեղափոխական քայլ չէ, այլ ընդամենը ժամանակավոր դադար՝ միջուկային դիվանագիտության ուղու վերաիմաստավորման համար։ Առանց վստահության և վերահսկողության վերականգնման, աշխարհը մնում է նոր ռազմավարական անորոշության եզրին։