ԱՄՆ-ը վերատեղաբաշխում է ռազմական ուժերը Մերձավոր Արևելքում Իսրայել-Իրան լարվածության ֆոնին

2025 թվականի հունիսի 13-ի վաղ առավոտյան Իսրայելի ռազմական ինքնաթիռները մուտք գործեցին Իրանի օդային տարածք՝ հարվածներ հասցնելով միջուկային և ռազմական օբյեկտներին: Այս գործողությունը, որը Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն նկարագրեց որպես «նպատակային ռազմական գործողություն՝ Իրանի սպառնալիքը չեզոքացնելու համար», ցնցել է միջազգային դիվանագիտական և ռազմական շրջանակները: Դրանից հետո ԱՄՆ-ը սկսել է վերատեղաբաշխել իր ռազմական ռեսուրսները տարածաշրջանում՝ ցուցադրելով իրավիճակի լրջությունը:

Ինչու Իսրայելը հարվածեց Իրանին

Իսրայելի գործողության արմատները կապված են Իրանի միջուկային ծրագրերի նկատմամբ աճող լարվածության հետ: Միջազգային ատոմային էներգիայի գործակալությունը (ՄԱԳԱՏԷ) վերջերս հաստատել է, որ Թեհրանը խախտել է միջուկային զենքի չտարածման իր պարտավորությունները, ինչը տարածաշրջանը հասցրել է պայթյունավտանգ կետի: Ի պատասխան, Իսրայելը կանխարգելիչ հարվածներ է հասցրել՝ նպատակ ունենալով ոչնչացնել Իրանի միջուկային ենթակառուցվածքները և թուլացնել նրա ռազմական ղեկավարությունը: Զոհվածների թվում, ըստ հաղորդումների, եղել է Իրանի Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի (ԻՀՊԿ) հրամանատար Հոսեյն Սալամին, ինչը էլ ավելի է բորբոքել Թեհրանի հռետորաբանությունը:

«Սա պայքար է մեր գոյատևման համար», – հայտարարեց Նեթանյահուն: Գործողությունը ընդգծում է Իսրայելի կանխարգելիչ գործողությունների longstanding քաղաքականությունը, որը հայտնի է որպես «Բեգինի դոկտրին»: Այն նպատակ ունի կանխել թշնամական հարևանների կողմից միջուկային հնարավորությունների ձեռքբերումը: Սակայն հարվածների մասշտաբներն ու համարձակությունը հարցեր են առաջացրել՝ արդյոք Իսրայելը նպատակ ունի միայն հետաձգել Իրանի միջուկային ծրագիրը, թե արդյոք փորձում է հրահրել ռեժիմի անկայունություն:

Ինչպես է արձագանքում ԱՄՆ-ը

ԱՄՆ-ը հրապարակայնորեն հեռավորություն է պահպանում հարվածներից՝ պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոյի հայտարարությամբ. «Մենք ներգրավված չենք»: Այնուամենայնիվ, Վաշինգտոնը ձեռնարկում է զգալի նախազգուշական միջոցներ: Ռազմածովային ուժերը վերատեղաբաշխել են USS Thomas Hudner հրթիռային պաշտպանության ունակությամբ կործանիչը դեպի արևելյան Միջերկրական ծով: Մեկ այլ կործանիչ պատրաստության վիճակում է, իսկ USS Carl Vinson ավիակիր նավը, որը տեղակայված է Արաբական ծովում, պատրաստ է հնարավոր տեղակայման:

Այս վերատեղաբաշխումը արտացոլում է տարածաշրջանում դաշինքների և լարվածությունների բարդ ցանցը: Թեև ԱՄՆ-ը վաղուց Իսրայելի ամենահավատարիմ դաշնակիցն է, Բայդենի վարչակազմը ձգտում է խուսափել ուղիղ հակամարտության մեջ ներգրավվելուց: Այնուամենայնիվ, Մերձավոր Արևելքում մոտ 40,000 ամերիկացի զինծառայողների ներկայությունը, որը զուգորդվում է վերջին աճերով, ընդգծում է Ամերիկայի պատրաստակամությունը՝ պաշտպանելու իր շահերն ու անձնակազմը: «Մեր ծառայողների և նրանց ընտանիքների անվտանգությունն ու ապահովությունը մնում է մեր ամենաբարձր առաջնահերթությունը», – ասաց CENTCOM-ի խոսնակը:

Համաշխարհային ազդեցություն և աճող լարվածություն

Ռազմական և քաղաքական անմիջական հետևանքներից զատ, հարվածները ազդեցություն են թողել համաշխարհային շուկաների և հասարակական տրամադրությունների վրա: Նավթի գները աճել են 14%-ով վաղ առևտրի ընթացքում՝ արտացոլելով մատակարարումների խափանումների վախը տարածաշրջանից, որը ծառայում է որպես գլոբալ էներգիայի կարևոր զարկերակ: Բրենտ տեսակի նավթը հասել է 74.2 դոլար մեկ բարելի համար, ինչը նրա ամենամեծ մեկօրյա աճն է 2022 թվականի Ռուսաստանի ներխուժումից ի վեր: Ոսկին, որը համարվում է ավանդական ապահով միջոց, նույնպես աճել է՝ հասնելով գրեթե 3,500 դոլարի մեկ ունցիայի համար:

Ֆինանսական անկայունությունը արտացոլվում է Մերձավոր Արևելքի երկրների և համաշխարհային տերությունների աճող անհանգստությամբ: Արաբական պետերը, որոնցից շատերը վերջին տարիներին նորմալացրել են հարաբերությունները Իսրայելի հետ, այժմ կանգնած են նուրբ հավասարակշռության առջև. աջակցե՞լ Իսրայելին Իրանի դեմ, թե՞ առաջնահերթություն տալ տարածաշրջանային կայունությանը՝ կոչ անելով լարվածության թուլացման: Պատասխանը կարող է ձևավորել այնպիսի դաշինքների ապագան, ինչպիսիք են Աբրահամյան համաձայնագրերը և ավելի լայն աշխարհաքաղաքական լանդշաֆտը:

Պատմական համատեքստ: Էսկալացիայի օրինաչափություն

Իսրայել-Իրան լարվածության այս վերջին գլուխը հեռու է մեկուսացված լինելուց: Երկու երկրները տասնամյակներ շարունակ ներգրավված են ստվերային պատերազմի մեջ՝ նշանավորված կիբերհարձակումներով, պատվիրակային հակամարտություններով և գաղտնի գործողություններով: Կանխորոշիչ պահերից մեկը տեղի ունեցավ 2020 թվականին, երբ Իրանի Նաթանզ միջուկային օբյեկտում տեղի ունեցած խորհրդավոր պայթյունը հետաձգեց նրա հարստացման ջանքերը: Ավելի վերջերս՝ 2023 թվականի հոկտեմբերին Համասի հարձակումները Իսրայելի վրա էլ ավելի սրեցին տարածաշրջանային կայունությունը՝ հանգեցնելով Իսրայելի զգոնության և ԱՄՆ ռազմական տեղակայման ավելացման:

Այնուամենայնիվ, ներկայիս ճգնաժամի մասշտաբներն աննախադեպ են թվում: Թիրախավորելով Իրանի բարձրաստիճան պաշտոնյաներին և կարևոր ենթակառուցվածքները՝ Իսրայելը հատել է շեմ, որը կարող է հրահրել ուղիղ պատասխան: Թեհրանը արդեն խոստացել է «ծանր վնաս» հասցնել ինչպես Իսրայելին, այնպես էլ ԱՄՆ-ին, ինչը հանգեցրել է ոչ հիմնական ամերիկյան անձնակազմի տարհանմանը տարածաշրջանային դեսպանատներից և ռազմական բազաներից:

Մարդկային գինը

Այս իրադարձությունների ֆոնին մարդկային կորուստները մեծ նշանակություն ունեն: Թեհրանում նախնական հաղորդագրությունները վկայում են զգալի զոհերի մասին թե՛ ռազմական անձնակազմի, թե՛ խաղաղ բնակչության շրջանում, քանի որ Իսրայելի հարվածները հասցվել են խիտ բնակեցված տարածքներին: Մինչդեռ Իսրայելի քաղաքացիները պատրաստվում են հնարավոր հրթիռային հարձակումներին՝ երկիրով մեկ ակտիվացնելով ապաստարաններն ու արտակարգ իրավիճակների արձագանքման ծրագրերը:

«Մենք ապրում ենք վախի մեջ», – ասաց Թեհրանի բնակիչ Ֆարան հեռախոսային զրույցում: «Երեկ գիշեր պայթյունների ձայնը խլացնող էր: Բոլորը հարցնում են. ի՞նչ է լինելու վաղը»: Նման մտահոգություններ հնչում են նաև Իսրայելում, որտեղ հյուսիսային սահմանամերձ համայնքները անհանգստացած են Հեզբոլլահի հնարավոր ներգրավմամբ՝ հավելյալ բարդություն ավելացնելով արդեն իսկ անկայուն իրավիճակին:

Ինչ կլինի հետո

Ապագայի ուղին լցված է անորոշությամբ: Վերլուծաբանները ենթադրում են, որ Իսրայելի հարվածները հավանաբար հետաձգել են Իրանի միջուկային ծրագիրը, բայց ինչ գնով: Թեհրանը կարող է այժմ արագացնել միջուկային զենքի ձեռքբերման իր ջանքերը՝ հնարավոր է ամրացված ստորգետնյա օբյեկտներում, որոնք անխոցելի են սովորական հարվածների համար: Միևնույն ժամանակ, ԱՄՆ-ը կանգնած է նուրբ հավասարակշռության առջև. աջակցել իր դաշնակցին՝ առանց նոր պատերազմի մեջ ներքաշվելու Մերձավոր Արևելքում:

Դիվանագիտական ջանքերը նույնպես կախվածության մեջ են: ԱՄՆ-Իրան միջուկային բանակցությունները, որոնք արդեն իսկ փխրուն էին, գրեթե մարում են, և նախագահ Թրամփն ասել է. «Ես այժմ ավելի քիչ վստահ եմ, քան կլինեի մի քանի ամիս առաջ»: Բանակցությունների ձախողումը քիչ հնարավորություններ է թողնում լարվածության թուլացման համար՝ բարձրացնելով երկարատև անկայունության սպառնալիքը տարածաշրջանում, որը արդեն տասնամյակներ շարունակ տուժել է հակամարտություններից:

Երբ փոշին նստում է, աշխարհը հետևում է սրտի զարկով՝ գիտակցելով, որ այսօրվա գործողությունները կարող են ձևավորել Մերձավոր Արևելքի և համաշխարհային աշխարհաքաղաքականության ապագան: