«Դարձնենք Եվրոպան հզոր կրկին». այս կարգախոսը, թերևս, զարմանալի կերպով արտացոլում է այն գործընթացները, որոնք այսօր տեղի են ունենում Եվրոպայում՝ ի պատասխան աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների և ուժեղացող անորոշության: Զարմանալի չէ՞, եթե այսպիսի միտք հնչեր Դոնալդ Թրամփի կողմից՝ եվրոպական ընտրություններում հաղթելու նպատակով: Եվ ով կմտածեր, որ հենց նրա քաղաքականությունը կհամախմբի եվրոպական առաջնորդներին և կդրդի Եվրոպային դառնալ ավելի ինքնիշխան ու հզոր։
Թրամփը և Զելենսկին. սկիզբը եվրոպական վերածննդի՞
Վերջերս տեղի ունեցած դեպքը, երբ Սպիտակ տանը հանդիպեցին ԱՄՆ նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփը և Ուկրաինայի նախագահ Վոլոդիմիր Զելենսկին, արտաքուստ կարող էր դիտվել որպես դիվանագիտական առօրեական հանդիպում, սակայն այն իրականում խորը խորհրդանշականություն էր պարունակում։ Զելենսկու արտաքին տեսքը և խոսքը մատնում էին ներքին պայքար և հակասական զգացմունքներ։ Դժգոհություն, հիասթափություն, բայց միաժամանակ՝ արժանապատվություն և վճռականություն։ Ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ, որ Ուկրաինան դժվարին ժամանակներ է ապրում, պայքարելով իր գոյության համար։ Եվ երբ երկրի կարևորագույն դաշնակցի հնարավոր ղեկավարը փորձում է նսեմացնել քեզ՝ դու պետք է կանգնես ու պաշտպանես քո երկրի անկախությունն ու ինքնիշխանությունը:
Այս դրվագը, որքան էլ պարադոքսալ է, դարձավ Եվրոպայի համար դրական խթան։ Թրամփի դիրքորոշումը, որը մեկուսացման քաղաքականության վառ արտահայտություն է, ինչպես նաև ԱՄՆ վերջին տարիների քայլերը, անակնկալ կերպով միավորեցին Եվրոպային։ Եվրամիությունը սկսեց ավելի վճռականորեն ներդրումներ կատարել սեփական ռազմական կարողությունների զարգացման մեջ՝ նպատակ ունենալով նվազեցնել կախվածությունը ԱՄՆ-ից։ Արդյունքում, Ռուսաստանի համար ձևավորվում է միանգամայն նոր մարտահրավեր՝ իր սահմանների մոտ ռազմական առումով անկախ միավորում, որը ունի 500 միլիոնից ավելի բնակչություն և հարուստ պատմություն՝ ներառյալ բազմաթիվ արյունալի պատերազմներ։ Այս միությունը ոչ միայն տնտեսական, այլև ռազմական հզոր ներուժ ունի, և այն հաստատակամորեն աջակցում է Ուկրաինային։
Եվրոպան՝ ռազմական անկախության ճանապարհին. ՌԴ-ի նոր մարտահրավերը
Պատմական հեռանկարից նայելով՝ ակնհայտ է դառնում, որ Ուկրաինային տրամադրվել է խոստացված ռազմական օգնության միայն մի փոքր մասը։ Հատկապես ԱՄՆ-ի դեպքում իրականացվել է խոստացված աջակցության ընդամենը 30%-ը։ Սակայն, նույնիսկ այս պայմաններում, Ուկրաինան ցուցաբերեց անհավանական դիմադրություն ռուսական ագրեսիային, դեսպոտիային և ցեղասպանական գործողություններին։ Ո՞րն էր այս դիմադրության գաղտնիքը։ Երևի թե հիմնական գործոնները երեքն էին՝ ուկրաինացի ժողովրդի անկոտրում կամքը՝ պաշտպանելու իրենց ազատությունն ու անկախությունը, դաշնակիցների կողմից տրամադրված, թեկուզ մասնակի, բայց կարևոր ռազմական օգնությունը, և սեփական ռազմական արտադրության հետևողական զարգացումը։ Այսօր, ուկրաինական բանակը արդեն ճանաչվում է որպես Եվրոպայի ամենամարտունակ ուժերից մեկը։
Թրամփի՝ որպես միջնորդ հանդես գալու փորձերը, անհանգստություն առաջացրին ԱՄՆ-ի հանդեպ հատկապես եվրոպական գործընկերների շրջանում։ ԱՄՆ ներկայիս վարչակազմը, ի դեպ, ջանք չի խնայում ներկայացնելու այս պատերազմը որպես «պրոքսի պատերազմ» ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև։ Բայց արդյո՞ք պատերազմի իրական պատճառները սրանով սահմանափակվում են։ Իրականում, ուկրաինական հակամարտությունը շատ ավելի խորն է և բազմաշերտ։ Մի կողմից՝ այն հետսովետական երկրների պայքարն է սեփական ինքնիշխանությունը պահպանելու և եվրաինտեգրման ուղին ընտրելու համար։ Մյուս կողմից՝ սա խոշոր տնտեսական և աշխարհաքաղաքական շահերի բախում է, որը ներառում է ոչ միայն ավանդական առևտրային ուղիները և էներգետիկ ռեսուրսները, այլև նոր ոլորտներ՝ կրիպտոարժույթներ և բարձր տեխնոլոգիաներ։
Ուկրաինայի դիմադրության երեք սյուները. դասեր Եվրոպայի համար
ԱՄՆ-ն և Ռուսաստանը, չնայած առկա թշնամանքին, ունեն որոշակի համընկնող շահեր այս հակամարտության համատեքստում։ Եվրոպա-Ասիա տրանսպորտային ուղիների բացումը երկուստեք ձեռնտու է միայն այն դեպքում, եթե երկու կողմերն էլ կարողանան վերահսկել այդ ուղիները։ Հակառակ դեպքում, նրանք կարող են փորձել արգելափակել դրանց բացումը։ Եվ սա վերաբերում է ոչ միայն Ուկրաինայի շուրջ ստեղծված իրավիճակին։ Վերջին տարիների բազմաթիվ հակամարտություններ՝ Գազայում, Սիրիայում, Արցախում, տեղավորվում են այս նույն տրամաբանության մեջ՝ ռազմավարական ենթակառուցվածքների և աշխարհաքաղաքական դիրքերի վերահսկում։
Այսպիսի բարդ ու բազմաշերտ խնդիրների լուծումները հազվադեպ են գտնվում քաղաքական դաշտում։ Բոլոր ներգրավված կողմերը այժմ հայտնվել են յուրօրինակ ծուղակում, այդ թվում՝ ԱՄՆ ներկայիս վարչակազմը, որի գլխավոր մտահոգությունը ներքին դեմոկրատական ընդդիմությունն է, որին նրանք ամեն կերպ փորձում են թուլացնել՝ թույլ չտալով վերականգնել սեփական ուժերը։ Ներկայիս աշխարհաքաղաքական իրողություններում ակնհայտ է դառնում, որ միայն ուժային լուծումները չեն բավարարում, սակայն ուժի բացակայությունը կարող է հանգեցնել անդառնալի կորուստների։ Ուրեմն ի՞նչ է լինելու հետո։
ԱՄՆ-ի դերի անորոշությունը. «պրոքսի պատերազմ» կամ բազմաշերտ հակամարտություն
Պատմությունը մեզ սովորեցնում է, որ նման գլոբալ ճգնաժամերի լուծումները հաճախ գալիս են տեխնոլոգիական առաջընթացի միջոցով։ Ինչպես միջուկային զենքի ստեղծումը վերջ դրեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին, ռադարների և հաղորդագրությունների գաղտնազերծումը նպաստեցին Նացիստական Գերմանիայի պարտությանը, իսկ GPS-ի և համացանցի (ինտերնետ) հայտնագործությունները նախանշեցին Սառը պատերազմում հաղթող կողմի ի հայտ գալը, այնպես էլ ներկա ճգնաժամը, հավանաբար, լուծում կստանա ինչ-որ հեղափոխական տեխնոլոգիայի շնորհիվ, որը կստեղծի ուժերի նոր հավասարակշռություն։
Երբ նման նոր տեխնոլոգիական լուծումը կհայտնվի, հավանական է, որ աշխարհի մի քանի խոշոր կենտրոններ կփլուզվեն կամ կզրկվեն իրենց ազդեցությունից։ Եվ միայն դրանից հետո ուժային գործոնը կվերագործարկվի, որպեսզի ձևավորի նոր կանոններ և կայունություն։
Պատմության ընթացքում այսպիսի օրինակներ շատ են՝ սկսած հրազենից մինչև միջուկային զենք և թվային տեխնոլոգիաների հեղափոխություն։ Գերտերությունները ձևավորվել և անհետացել են հենց տեխնոլոգիական թռիչքների կամ դրանց բացակայության պատճառով։ Եվ ահա, մարդկությունը կրկին կանգնած է նման շրջադարձային պահի շեմին։ Մնում է սպասել, թե ինչպիսի տեխնոլոգիական հեղափոխություն է մեզ սպասվում, որը կվերափոխի համաշխարհային կարգը։
Տեխնոլոգիական հեղափոխության սպասումով. ուժային նոր հավասարակշռություն
Ի դեպ, ըստ իս, արհեստական բանականությունը (AI), ապակենտրոնացված բլոկչեյն տեխնոլոգիաները և քվանտային համակարգիչները դեռևս չեն հանդիսանում այդ բեկումնային հեղափոխությունը, այլ միայն նախապատրաստում են հողը գալիք հզոր տեխնոլոգիայի համար, որը կարող է ավարտին հասցնել թվային հեղափոխությունը։ Թե կոնկրետ ինչ տեխնոլոգիաներ կարող են լինել դրանք, և ինչ ուղղություններով պետք է աշխատել, որպեսզի մենք էլ կարողանանք առաջանցիկ դերակատարում ունենալ այս համաշխարհային մրցավազքում, կարող ենք քննարկել առանձին, եթե դա հետաքրքիր է մեր ընթերցողներին։