Թիմ Բեռներս-Լի․ Համաշխարհային ցանցի ստեղծողը՝ դրա անցյալից մինչև օգտատիրոջ իրավունքների ապագա

Տեսլականը, որ փոխեց մեր կապը աշխարհով

Համաշխարհային ցանցը դեռ երիտասարդ է։ Բայց եթե վերադառնանք 1980-ականների վերջը, կհայտնվենք Թիմ Բեռներս-Լիի փոքրիկ աշխատասենյակում՝ Շվեյցարիայի CERN-ում, որտեղ նա նախագծում էր այն, ինչը դառնալու էր մարդկության պատմության մեջ ամենաազդեցիկ գործիքը։ Նրա նպատակը պարզ էր՝ գիտնականներին օգնել ավելի արդյունավետ կիսվել փաստաթղթերով։ Սկզբում՝ որպես գործնական լուծում, այս գաղափարը կարճ ժամանակ անց վերածվեց մի երևույթի, որը կապելու էր աշխարհը նոր թվային մթնոլորտում։

Բեռներս-Լիի համակարգը արմատապես ճկուն էր՝ համեմատած նախկին լուծումների հետ։ Նա ներկայացրեց հիպերհղումները՝ տեղեկատվական թվային կամուրջները։ 1989-ին գաղափարը հասավ այն մակարդակին, որ նա սկսեց զբաղվել դրանով ամբողջովին։ Մի քանի տարում նա ստեղծեց առանցքային արձանագրությունները՝ HTML՝ էջերի կառուցման համար, HTTP՝ հաղորդակցության, և URL՝ հասցեավորման համար։ Սրանք դարձան Համաշխարհային ցանցի հիմքը՝ հարթակ, որ շուտով հասանելի դարձավ բոլորին։

Գիտական նշումներից՝ համաշխարհային երևույթ

Առաջին երկու տարում ցանցի օգտագործումը տասնապատկվեց։ Տասնամյակ անց արդեն միլիոնավոր կայքեր էին հայտնվել թվային աշխարհում։ Անակնկալ քայլով՝ 1993-ին Բեռներս-Լին ապահովեց ցանցի կոդի ազատ և բաց հասանելիությունը՝ հրաժարվելով որևէ հոնորարից։ Այս քայլը ոչ միայն տեխնիկական էր, այլև գաղափարական։ Նա հավատում էր, որ ցանցը պետք է լինի հանրային բարիք՝ ստեղծագործության, համագործակցության և ազատության տարածք։

Ցանցը ծաղկեց։ Բլոգեր, փոդքասթներ, ֆորումներ ու թվային համայնքներ հայտնվեցին։ Մարդիկ սկսեցին ցանցը ընկալել ոչ թե պարզապես որպես գործիք, այլ որպես վայր՝ մարդկային մտքի ու կապի անսահման քարտեզ։ Բեռներս-Լիի ստեղծած ցանցի քարտեզը ընդգծում է դրա ընդգրկումը՝ ցույց տալով, որ վնասակար երևույթները՝ ապատեղեկատվությունը և մանիպուլյացիան, թեև իրական են, ցանցի ընդամենը փոքր մասն են։

Խնդիրները. ապատեղեկատվություն և տվյալների վերահսկում

Ճանապարհը հարթ չի եղել։ Բեռներս-Լին բաց է խոսում ցանցի խնդիրների մասին։ Սոցիալական հարթակների՝ Facebook, Instagram, TikTok, աճը բերեց նոր մարտահրավերներ։ Նա դրանք դասում է «անհանգստացնող» կատեգորիայի մեջ՝ որպես ապատեղեկատվության և անհանգստության աղբյուր։ Քաղաքական իրադարձությունները՝ Brexit-ը և 2016-ի ԱՄՆ ընտրությունները, բացահայտեցին թվային մանիպուլյացիայի մութ կողմը։

Բեռներս-Լին հավասարակշռված մոտեցում ունի։ Նա ընդունում է բացասական կողմերը, բայց պնդում է, որ ցանցի մեծ մասը դեռ ծառայում է դրական նպատակներին։ Նրա լավատեսությունը հիմնված է իրողության վրա, ոչ թե միամտության։ Նա ինտերնետի համագործակցային ոգին տեսնում է որպես ուժ, որը ճիշտ կառավարումով կարող է հաղթահարել վտանգները։

Ցանցի վերադարձ. տվյալների ինքնիշխանություն և օգտատիրոջ իրավունքներ

Վերջին տասնամյակում Բեռներս-Լին կենտրոնացել է օգտատերերին իրենց տվյալների նկատմամբ վերահսկողություն վերադարձնելու վրա։ Նրա «տվյալների դրամապանակի» գաղափարը նոր թափ է ստանում։ Պատկերացրեք թվային պահոց, որտեղ դուք ընտրում եք, թե ինչ տեղեկատվություն, ում հետ և երբ կիսեք։ Այլևս հարթակները չեն թելադրի պայմանները՝ օգտատերը կլինի ղեկին։

Սա միայն գաղտնիության հարց չէ։ Սա հավասարության մասին է։ Բեռներս-Լին պատկերացնում է ապագա, որտեղ մարդիկ, ոչ թե կորպորացիաները, կորոշեն իրենց տվյալների օգտագործումը։ AI-ի ինտեգրումը տվյալների դրամապանակի հետ հնարավորություն է տալիս անձնական, իմաստավոր թվային փորձ։ Նպատակն է շարժվել «նպատակային տնտեսության» ուղղությամբ, որտեղ ընկերությունները մրցում են օգտատիրոջ իրական կարիքները բավարարելու, ոչ թե պարզապես ուշադրությունը գրավելու համար։

Բաց հասանելիության և համագործակցության ժառանգություն

Բեռներս-Լիի բացության նկատմամբ նվիրվածությունը ձևավորել է ոչ միայն տեխնոլոգիան։ Նրա հրաժարումը ցանցի հիմքային կոդից եկամուտ ստանալու՝ նախադեպ ստեղծեց համաշխարհային համագործակցության համար։ Թագուհի Էլիզաբեթի ինժեներական մրցանակը, որին նա արժանացել է, ընդգծում է ոչ միայն տեխնիկական նվաճումները, այլև դրանց ազդեցությունը մարդկության վրա։ Այս ծառայության ոգին贯նում է Բեռներս-Լիի աշխատանքն ու տեսլականը։

Ապագային նայելով՝ նա մնում է չափավորության և փաստերի վրա հիմնված քննարկման ջատագով։ Նա զգուշանում է ծայրահեղ հռետորաբանությունից՝ լինի դա ուտոպիական, թե ապոկալիպտիկ։ Փոխարենը նա կոչ է անում առողջ բանավեճի՝ հիմնված գիտության և իրականության վրա։ Նրա հավասարակշռված լավատեսությունը օրինակ է՝ թվային բարդ միջավայրում կողմնորոշվելու համար։

Ի՞նչ է սպասվում ցանցի ստեղծողին։ Բեռներս-Լին շարունակում է ուսումնասիրել ինտերնետի հնարավորությունները՝ պաշտպանելով նախաձեռնություններ, որոնք վերականգնում են մարդու վերահսկողությունը։ Այն աշխարհում, որտեղ տեխնոլոգիական հսկաները աննախադեպ ազդեցություն ունեն, նրա ձայնը հիշեցում է, որ ցանցի սկզբնական խոստումը՝ համագործակցություն, ստեղծագործություն և իրավունքներ, դեռ կարևոր է։

Բեռներս-Լիի ճանապարհը կարևոր դաս է տալիս․ տեխնոլոգիայի ամենամեծ արժեքը մարդկանց ծառայելու, ոչ թե նրանց վերահսկելու մեջ է։ Օգտատիրոջ իրավունքներն ու բաց հասանելիությունը առաջնային դարձնելով՝ նա սահմանում է ցանցի հաջորդ շրջանի ստանդարտը՝ որտեղ մարդկությունը, այլ ոչ թե ալգորիթմները, մնում է կենտրոնում։