ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը, ելույթ ունենալով հունվարի 15-ին Սպիտակ տան Օվալաձև սենյակից, իր հրաժեշտի խոսքում ծանր նախազգուշացում հղեց՝ կապված ԱՄՆ-ում աճող «օլիգարխիայի» ազդեցության հետ, որը, նրա խոսքով, վտանգում է երկրի ժողովրդավարությունը։ Նրա խոսքը նշանավորում էր իր պաշտոնավարման ավարտը, երբ Դոնալդ Թրամփը պատրաստվում է կրկին ստանձնել նախագահի պաշտոնը։
Բայդենը, վերլուծելով իր նախագահության ժառանգությունը, նշեց, որ ժողովրդավարությունը բախվում է ծայրահեղ մեծահարուստ անհատների կողմից ձևավորվող «մի քանի ուժերի» կողմից վերահսկման վտանգին։ «Ամերիկայում օլիգարխիա է ձևավորվում՝ ծայրահեղ հարստությամբ, իշխանությամբ և ազդեցությամբ, որը բառացիորեն սպառնում է մեր ժողովրդավարությանը, մեր հիմնարար իրավունքներին և ազատությանը՝ ապահովելու բոլորի համար արդար հնարավորություն առաջ շարժվելու համար», – հայտարարեց նա՝ ընդգծելով ԱՄՆ ինստիտուտների՝ Կոնգրեսի, դատարանների և ազատ մամուլի պաշտպանության կարևորությունը։
Չնայած Թրամփին ուղղակիորեն չհիշատակեց, Բայդենը հստակ շեշտեց, որ անհրաժեշտ է Սահմանադրական փոփոխություն՝ «պարզաբանելու, որ որևէ նախագահ չպետք է լինի քրեական գործերից անձեռնմխելի»։ Նրա խոսքերը ուղղակի ակնարկ էին Գերագույն դատարանի նախորդ տարվա որոշմանը, որը Թրամփին անձեռնմխելիություն էր տալիս որոշ գործողությունների համար, որոնք իրականացվել էին 2020 թվականի ընտրությունների արդյունքները շրջելու փորձերի ընթացքում։
Բայդենը քննադատեց նաև սոցիալական մեդիայի հսկայական ազդեցությունը՝ մեղադրելով հարթակներին ապատեղեկատվության տարածման և ժողովրդավարության վրա վնասակար ազդեցության համար։ Մարկ Ցուկերբերգի կողմից Meta-ի փաստերի ստուգման ծրագրի կրճատումը, որը համարվում էր Թրամփի նկատմամբ քաղաքական աջակցություն ցուցաբերելու քայլ, Բայդենը ներկայացրեց որպես ապատեղեկատվության դերի ևս մեկ օրինակ։ «Սոցիալական մեդիան հրաժարվում է փաստերի ստուգումից», – նշեց նա։
Բայդենը համեմատեց ներկա ժամանակաշրջանը 19-րդ դարի մեծահարուստների հետ՝ կոչ անելով համարձակ փոփոխությունների, այդ թվում՝ հարկերի բարձրացման և «մութ գումարների» դուրսբերման քաղաքականությունից։ Չնայած իր խոսքում զգուշավոր էր, Բայդենը նաև հպարտացավ իր վարչակազմի ձեռքբերումներով՝ նշելով ենթակառուցվածքների վերականգնումը, արտադրության զարգացումը և առողջապահական համակարգի ամրապնդումը։ «Սերմերը տնկված են», – ասաց նա՝ հույս հայտնելով, որ իր ծրագրերի արդյունքը կզգացվի հաջորդ տասնամյակներում։
Նախագահը անդրադարձավ նաև վերջին ամիսների իր կարևորագույն դիվանագիտական նվաճմանը՝ Իսրայելի և Համասի միջև հրադադարի պայմանագրի կնքմանը, որը կայացավ նրա ելույթից ընդամենը ժամեր առաջ։ Սակայն ժողովրդավարության պահպանման անհրաժեշտությունը դարձավ նրա խոսքի հիմնական թեման։ Բայդենը բարձրաձայնեց նաև իր դառնությունը 2024 թվականի ընտրություններին մասնակցությունը դադարեցնելու որոշման վերաբերյալ, որն իրեն հեռացրեց ընտրապայքարից ընդամենը 107 օր առաջ։
«Նախագահի իշխանությունը սահմանափակ չէ, այն բացարձակ չէ և չպետք է լինի», – ընդգծեց Բայդենը՝ կոչ անելով քաղաքացիներին չհիասթափվել քաղաքական համակարգից և շարունակել պայքարել իրենց արժեքների համար։ «50 տարվա հանրային ծառայությունից հետո ես ձեզ խոստանում եմ՝ ես դեռ հավատում եմ այն գաղափարին, որի վրա հիմնված է այս երկիրը»։
Իր հրաժեշտի խոսքի վերջում Բայդենը կրկին հույս հայտնեց, որ ամերիկացիները կշարունակեն պաշտպանել իրենց արժեքներն ու ինստիտուտները։ «Այժմ ձեր հերթն է պահակ կանգնել», – եզրափակեց նա։
Աղբյուրներ` Politico (2025), Սպիտակ տան պաշտոնական հայտարարություն (2025)
