Իրանը պաշտոնապես վերահաստատել է իր դիրքորոշումը, որ Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի) հայ բնակիչները պետք է իրավունք ունենան վերադառնալ իրենց տները, ինչպես հայտարարել է Իրանի Գերագույն առաջնորդ այաթոլլա Սեյեդ Ալի Խամենեին։ 2023 թվականին Ադրբեջանի ռազմական գործողություններից հետո, որոնք հանգեցրին Արցախի հայ բնակչության բռնի տեղահանմանը, Իրանի դիրքորոշումն ընդգծում է տեղահանված հայերի՝ անվտանգ վերադարձի իրավունքը՝ իրենց կյանքի, գույքի և իրավունքների երաշխիքներով։
«Արմենպրես»-ին տված հարցազրույցում իրանցի միջազգային հարաբերությունների փորձագետ Էհսան Մովահեդիանը ընդգծեց, որ Իրանը հաստատակամորեն պաշտպանում է Արցախահայերի իրավունքները, չնայած ընդունում է այս դիրքորոշումը կիրարկելու իր սահմանափակումները։ Մովահեդիանը շեշտեց, որ թեև Իրանը չունի համապատասխանություն պարտադրելու միջոցներ, այն այս իրավունքների պաշտպանությունը համարում է էական և կոչ է անում Հայաստանին դիվանագիտական քայլեր ձեռնարկել միջազգային դատարաններում՝ այս իրավունքները միջազգային իրավունքի շրջանակներում ապահովելու համար։
Իրանի դիրքորոշման հիմնական ասպեկտները Արցախի վերաբերյալ
Իրանի պաշտոնական դիրքորոշումը, ինչպես նշել է այաթոլլա Խամենեին, կոչ է անում արցախահայերի անվերապահ վերադարձին իրենց տները՝ նրանց անվտանգության և իրավունքների երաշխիքներով։ Սա համահունչ է տարածաշրջանային կայունության և փոքրամասնությունների պաշտպանության հարցում Իրանի երկարամյա հանձնառությանը։
Մովահեդիանը շեշտեց, որ Իրանը համարում է, որ Հայաստանի պատասխանատվությունն է պաշտպանել իր ժողովրդի իրավունքները իրավական ճանապարհով, ներառյալ Ադրբեջանի դեմ միջազգային իրավական գործողությունները։ Իրանը խրախուսում է Հայաստանին մոբիլիզացնել աջակցություն իրավական շրջանակների և միջազգային կառույցների միջոցով՝ տեղահանված արցախահայերի իրավունքները ամրապնդելու համար։
Թեև աջակցող է, Իրանի դերը հիմնականում խորհրդատվական է, քանի որ այն ընդունում է Ադրբեջանի գործողությունների վրա ուղղակի ազդելու իր սահմանափակումները։ Այնուամենայնիվ, արցախահայերի համար Իրանի շարունակական պաշտպանությունը նշանակալի է, հատկապես հաշվի առնելով տարածաշրջանային բարդ դինամիկան և Թեհրանի դիրքը՝ որպես և՛ Հայաստանի, և՛ Ադրբեջանի հարևան։
Իրանի դիրքորոշումն արտացոլում է Հարավային Կովկասում կայունության և փոքրամասնությունների իրավունքների պահպանման իր նվիրվածությունը, մի տարածաշրջան, որտեղ այն պատմականորեն հավասարակշռող դեր է խաղացել։ Այս դիվանագիտական դիրքորոշումը, որը պաշտպանում է հայերի իրավունքները Արցախում, նաև արձագանքում է իր արտաքին քաղաքականության մեջ բռնի տեղահանմանը դեմ լինելու և մարդասիրական սկզբունքները պահպանելու Իրանի ավելի լայն հանձնառությանը։
Արցախահայերի իրավունքների վերաբերյալ Իրանի դիրքորոշումն ընդգծում է Հարավային Կովկասում փոքրամասնությունների իրավունքների և տարածաշրջանային կայունության իր աջակցությունը։ Կոչ անելով Հայաստանին հետամուտ լինել միջազգային իրավական պաշտպանությանը, Իրանը ձգտում է ամրապնդել դիվանագիտական ջանքերը, որոնք կարող են ուժեղացնել արցախահայերի իրավունքները միջազգային իրավունքի շրջանակներում։
ԽՈՐՀՈւՐԴ Է ՏՐՎՈւՄ ԿԱՐԴԱԼ
