- Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը ուղերձ է հղել Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցի կապակցությամբ։
- Ուղերձը, որը հասցեագրված էր Պոլսո Հայոց պատրիարքին, կրկին խուսափել է օգտագործել «Ցեղասպանություն» տերմինը։
- Էրդողանը նշել է, որ «օսմանցի հայերը զոհվել են Առաջին համաշխարհային պատերազմի դժվար պայմաններում»։
- Նա հերքել է ներկայիս հայ համայնքի նկատմամբ խտրականության դրսևորումները, չնայած աղբյուրի նշած անցյալի դեպքերին։
- Էրդողանի ուղերձը ամենամյա է ապրիլի 24-ին՝ սկսած 2012 թվականից, արտացոլելով Թուրքիայի շարունակական ժխտողական քաղաքականությունը։
Էրդողանի ուղերձը 110-րդ տարելիցին կրկին խուսափում է 1915 թվականի ոճրագործությունները Ցեղասպանություն անվանելուց – 2025
Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցի առնչությամբ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հանդես է եկել ուղերձով։ Թուրքիայի ղեկավարի այս ամենամյա հաղորդագրությունը ապրիլի 24-ին նա պահպանում է 2012 թվականից ի վեր։ Այնուամենայնիվ, 2025 թվականի ոգեկոչման համար նախատեսված իր ուղերձում նախագահ Էրդողանը հերթական անգամ խուսափել է 1915 թվականին և դրանից հետո Օսմանյան կայսրության հայ բնակչության դեմ իրականացված ոճրագործությունները անվանել «Ցեղասպանություն»։
Ուղերձը հասցեագրված է Ստամբուլի հայ համայնքին
Նախագահ Էրդողանի ուղերձը պաշտոնապես հասցեագրված էր Պոլսո Հայոց պատրիարք Սահակ Մաշալյանին և Թուրքիայի տեղի հայ համայնքին։ Ուղերձը ընթերցվեց և հրապարակվեց Ստամբուլի Ֆերիքյոյ թաղամասի Սուրբ Վարդանանց եկեղեցում մատուցված պատարագի ընթացքում։ Ապրիլի 24-ին Թուրքիայի ներսում հայ բնակչության կրոնական և համայնքային ղեկավարությանը հասցեագրված ուղերձ հղելը Թուրքիայի իշխանությունների կողմից այս ամսաթվին մոտեցման կրկնվող տարր է, որը համայն հայության կողմից նշվում է որպես Ցեղասպանության ոգեկոչման օր։
1915 թվականի իրադարձությունները որակվում են որպես Առաջին համաշխարհային պատերազմի պայմաններում զոհվել
Իր ուղերձում նախագահ Էրդողանը կոնկրետ ձևակերպումներ է օգտագործել 1915 թվականին սկսված պատմական իրադարձությունները նկարագրելու համար։ Համաձայն ուղերձի մասին հաղորդող աղբյուրի՝ Էրդողանը նշել է, որ «օսմանցի հայերը զոհվել են Առաջին համաշխարհային պատերազմի դժվար պայմաններում»։ Այս ձևակերպումը այդ ժամանակահատվածում հայկական կորուստների հսկայական թիվը ներկայացնում է որպես համաշխարհային հակամարտության դժվար պայմանների հետևանք, այլ ոչ թե որպես ազգային ինքնության հիմքով համակարգված, դիտավորյալ բնաջնջման ծրագրի արդյունք։ Այս հատուկ բառակապակցության օգտագործումը ընդգծում է Թուրքիայի պաշտոնական դիրքորոշման շարունակականությունը, որը չի ճանաչում 1915 թվականի իրադարձությունները որպես ցեղասպանություն։ Բառերի այս ընտրությունը համահունչ է Թուրքիայի ղեկավարության կողմից այս ամսաթվին նախկինում հղված ուղերձներին՝ կրկնելով այն պատումը, որը մահերը վերագրում է պատերազմական պայմաններին։
Հայտարարություններ պատմական թշնամանքի և ապագան կառուցելու վերաբերյալ
Նախագահ Էրդողանի ուղերձը նաև պարունակում էր հայտարարություններ, որոնք վերաբերում էին անցյալի և ապագայի միջև հարաբերություններին և անդրադառնում էին նրան, ինչ նա որակում էր որպես երկպառակություն ստեղծելու փորձեր։ Նրանից մեջբերվել է. «Նրանք, ովքեր փորձեցին պատմությունից թշնամանք ստեղծել, խզել մեր միջև եղած ուժեղ կամուրջներն ու կապերը, մինչ օրս չկարողացան հասնել իրենց նպատակին»։ Այս հայտարարությունը, կարծես, վերաբերում է նրանց, ովքեր շեշտում են Հայոց ցեղասպանության պատմական փաստերը՝ ենթադրելով, որ նրանց ջանքերն ուղղված են թշնամություն ստեղծելուն, այլ ոչ թե պատմական ճշմարտություն և արդարություն փնտրելուն։ Ավելին, Էրդողանը հստակեցրել է առաջ շարժվելու վերաբերյալ տեսակետը՝ նշելով. «մենք պետք է ապագան կառուցենք միասին՝ հավատացած լինելով, որ անցյալի հիշողությունները չպետք է գերի դարձնեն ներկան ու ապագան»։ Ուղերձի այս հատվածը շեշտադրում է ապագայի վրա և ենթադրում է, որ «անցյալի հիշողությունների»՝ վերաբերելով 1915 թվականի պատմական իրադարձություններին, վրա կանգ առնելը չպետք է խոչընդոտի ներկա և ապագա հարաբերությունների զարգացմանը։ Այս արտահայտությունները, միասին վերցրած, արտացոլում են Թուրքիայի նախագահի կողմից արտահայտված ցանկությունը՝ շարժվել անցյալի պատմական դժգոհություններից, միաժամանակ, ինչպես նշված է աղբյուրում, խուսափելով Ցեղասպանությունը որպես այդպիսին հստակ ճանաչելուց։
Խտրականության մասին պնդման վերաբերյալ նշված հակասությունը
Իր ուղերձում նախագահ Էրդողանը, ըստ հաղորդումների, պնդումներ է արել Թուրքիայում ներկայիս հայ համայնքի անդամների նկատմամբ խտրականության բացակայության մասին։ Այնուամենայնիվ, ուղերձի մասին հաղորդող աղբյուրը ընդգծել է այս պնդման մեջ առկա հակասությունը։ Նշվում է, որ «ի հեճուկս անցնող տարիների ընթացքում հայ համայնքի անդամների դեմ իրականցված հարձակումների ու խտրական վերաբերմունքի՝ Թուրքիայի նախագահը բացառել է հայ համայնքի անդամների նկատմամբ խտրականության դրսևորումները»։ Աղբյուրի այս դիտարկումը մատնանշում է անհամապատասխանություն նախագահի ուղերձում արված պնդման և անցյալում Թուրքիայի հայ համայնքի անդամների դեմ իրականացված հարձակումների և խտրական վերաբերմունքի փաստագրված դեպքերի միջև։ Աղբյուրի նշումը ենթադրում է, որ ներկայում խտրականության բացակայության մասին նախագահի պնդումը արված է՝ չնայած նման խնդիրների տեղի ունենալու վերաբերյալ առկա ապացույցներին։
Ցավերը կիսելու և հիշատակման եզրափակիչ արտահայտություն
Նախագահ Էրդողանի ուղերձի եզրափակիչ հատվածը պարունակում էր կարեկցանքի և հիշատակման արտահայտություն՝ թեև իրեն հատուկ պատումի շրջանակներում։ Ուղերձն ավարտվում էր հետևյալ դրույթով. «Այս մտքերով ես վերստին անկեղծորեն կիսում եմ անցյալում հայ համայնքի կրած ցավերը և հարգանքով հիշում եմ օսմանյան քաղաքացիներին, ովքեր կորցրին իրենց կյանքը»։ Այս եզրափակիչ արտահայտությունը ներառում է «անցյալում հայ համայնքի կրած ցավերը» ճանաչումը, որը պատմական տառապանքների ընդհանուր հիշատակում է։ Սակայն այն խուսափում է այս ցավերի պատճառը որպես ցեղասպանություն հստակեցնելուց։ Ավելին, ուղերձում հիշատակվում է «օսմանյան քաղաքացիներին, ովքեր կորցրին իրենց կյանքը» հիշատակելու մասին, որը լայն կատեգորիա է՝ ներառելով բոլոր նրանց, ովքեր զոհվել են Օսմանյան կայսրությունում այդ ժամանակաշրջանում, առանց հատուկ առանձնացնելու հայ բնակչության նկատմամբ բռնության թիրախային բնույթը։ Այս լեզուն համահունչ է ուղերձի ընդհանուր՝ «Ցեղասպանություն» տերմինից խուսափելուն և դեպքերը պատերազմական ընդհանուր կորուստների համատեքստում ներկայացնելուն։
Թուրքիայի շարունակական ցեղասպանության ժխտման քաղաքականության համատեքստը
Նախագահ Էրդողանի ուղերձը Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցի կապակցությամբ տեղի է ունենում Թուրքիայի պաշտոնական՝ Ցեղասպանությունը ժխտելու քաղաքականության ավելի լայն համատեքստում։ Ինչպես հստակ նշված է աղբյուրում. «Մինչ օրս Թուրքիայի ղեկավարը հրաժարվում է ընդունել Հայոց ցեղասպանության փաստը»։ Թուրքիայի կառավարության այս շարունակական ժխտումը զգալի տարաձայնությունների աղբյուր է միջազգային հարաբերություններում և ամբողջ աշխարհի հայ ժողովրդի հետ հարաբերություններում։ Էրդողանի ամենամյա ուղերձները ապրիլի 24-ին, թեև որոշակի աստիճանի ճանաչում են պատմական տառապանքները և հասցեագրված են Թուրքիայի հայ համայնքին, հետևողականորեն հարմարվում են ժխտման այս քաղաքականությանը՝ միտումնավոր խուսափելով «Ցեղասպանություն» տերմինից և առաջարկելով այլընտրանքային բացատրություններ պատմական իրադարձությունների համար։ Նույն տեքստի կրկնությունը նախորդ տարիներից, ինչպես նշված է աղբյուրում, ընդգծում է այս պաշտոնական դիրքորոշման հետևողական բնույթը։
Ամենամյա ուղերձի նշանակությունը
Այն փաստը, որ նախագահ Էրդողանը ամեն տարի ապրիլի 24-ին հանդես է գալիս այս ուղերձով սկսած 2012 թվականից, նշանակալի է։ Այն ցույց է տալիս Թուրքիայի կառավարության կողմից ապրիլի 24-ի կարևորության ճանաչումը՝ կապված հայկական փորձառության հետ, նույնիսկ եթե նրանց մեկնաբանությունը իրադարձությունների վերաբերյալ արմատապես տարբերվում է։ Ուղերձը ծառայում է որպես Թուրքիայի կառավարության ամենաբարձր մակարդակից 1915 թվականի իրադարձությունների վերաբերյալ պաշտոնական հաղորդագրություն, որը հատուկ ուղղված է Թուրքիայի հայ համայնքին և, ընդլայնված, պոտենցիալ ավելի լայն հայ սփյուռքին և միջազգային հանրությանը։ Այնուամենայնիվ, այս ուղերձներում «Ցեղասպանություն» տերմինից հետևողականորեն խուսափելը ամրապնդում է շարունակական ժխտումը և մնում է Թուրքիայի պաշտոնական դիրքորոշման հիմնական ասպեկտը։
Շարունակական ժխտում՝ նշանավորված ամենամյա ուղերձով 110-րդ տարելիցին
2025 թվականի ապրիլի 24-ին Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցը նշանավորվեց Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի ուղերձով, որը հասցեագրված էր Պոլսո Հայոց պատրիարքին և տեղի հայ համայնքին։ Ինչպես նախորդ տարիներին՝ սկսած 2012 թվականից, ուղերձում նկատելիորեն խուսափվել էր օգտագործել «Ցեղասպանություն» տերմինը 1915 թվականին Օսմանյան կայսրության հայ բնակչության դեմ իրականացված ոճրագործությունները նկարագրելու համար։ Փոխարենը, այն վերաբերում էր «օսմանցի հայերին, ովքեր զոհվել են Առաջին համաշխարհային պատերազմի դժվար պայմաններում»։ Մինչդեռ ընդունվում էր անցյալի ցավերը և հիշատակվում օսմանյան քաղաքացիները, ովքեր կորցրել էին իրենց կյանքը, ուղերձում, ինչպես հաղորդվում է աղբյուրի կողմից, նաև պնդվում էր ներկայիս հայ համայնքի նկատմամբ խտրականության բացակայության մասին, մի կետ, որը, աղբյուրի համաձայն, հակասում է անցյալի դեպքերին։ Այս ամենամյա ուղերձի բովանդակությունը և հետևողական բնույթը ընդգծում են Թուրքիայի շարունակական պաշտոնական ժխտողական քաղաքականությունը Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ, քաղաքականություն, որը մնում է խորը ցավի և անարդարության աղբյուր ամբողջ աշխարհի հայ ժողովրդի համար։