- NASA-ի Ջեյմս Ուեբի աստղադիտակը գրանցել է առաջին մոլորակի կլանման դեպքը:
- Յուպիտերի չափ մոլորակը դանդաղորեն մոտեցել է իր աստղին միլիոնավոր տարիների ընթացքում:
- Ուեբի սարքերը բացահայտել են տաք գազային սկավառակ և սառը փոշու ամպ:
- Այս դեպքը նոր պատկերացումներ է տալիս մոլորակային համակարգերի վերջնական փուլերի մասին:
NASA-ի Ուեբի աստղադիտակը գրանցել է առաջին մոլորակի կլանման դեպքը
Աստղագիտական պատմության մեջ առաջին անգամ NASA-ի Ջեյմս Ուեբի աստղադիտակը գրանցել է մոլորակի կլանման դեպք: Այս հազվագյուտ երևույթը նոր պատկերացումներ է տալիս մոլորակային համակարգերի վերջնական փուլերի մասին՝ մարտահրավեր նետելով նախկին տեսություններին:
Ինչ է տեղի ունեցել՝ մոլորակի դանդաղ կործանումը
Դեպքը, որը պաշտոնապես կոչվում է ZTF SLRN-2020, տեղի է ունեցել մոտ 12,000 լուսատարի հեռավորության վրա՝ Ծիր Կաթին գալակտիկայում: Նախկինում ենթադրվում էր, որ մոլորակների կլանումը տեղի է ունենում հանկարծակի և արագ, սակայն Ուեբի տվյալները ցույց տվեցին ավելի դանդաղ և աստիճանական գործընթաց: Մոլորակը, որը մոտավորապես Յուպիտերի չափ էր, պտտվում էր իր աստղի շուրջ՝ շատ ավելի մոտ, քան Մերկուրին՝ Արեգակի շուրջ: Միլիոնավոր տարիների ընթացքում նրա ուղեծիրը փոքրացել է, ինչը հանգեցրել է աստղի մթնոլորտին մոտենալուն:
Երբ մոլորակը շփվեց աստղի մթնոլորտի հետ, սկսվեց արագացված գործընթաց, որի արդյունքում մոլորակը ամբողջությամբ կլանվեց: Այս փոխազդեցությունը գազ է արձակել աստղի մակերևույթից, որը սառել է և ձևավորել փոշու թույլ լուսավոր ամպ:
Դեպքի հետևանքները
Ուեբի միջին ինֆրակարմիր գործիքը (MIRI) և մոտ ինֆրակարմիր սպեկտրոգրաֆը (NIRSpec) կարևոր դեր են խաղացել այս դեպքի հետևանքների ուսումնասիրության մեջ: MIRI-ն հայտնաբերել է սառը փոշու ամպը, որը ձևավորվել է մոլորակի կլանումից հետո, իսկ NIRSpec-ը բացահայտել է տաք մոլեկուլային գազային սկավառակ աստղի շուրջ: Այս սկավառակում հայտնաբերվել են միացություններ, ինչպիսիք են ածխածնի օքսիդը, որոնք սովորաբար հանդիպում են մոլորակների ձևավորման շրջաններում:
«Ուեբի նման հեղափոխական աստղադիտակի միջոցով դժվար էր պատկերացնել, թե ինչ կգտնենք աստղի անմիջական շրջապատում»,- նշել է Կոլետ Սալիկը, համահեղինակ և էկզոմոլորակների հետազոտող: «Ես չէի սպասում տեսնել մոլորակների ձևավորման շրջանի հատկանիշներ՝ կլանումից հետո:
Նախկին տեսությունների մարտահրավերը
Մինչ այս դիտարկումները, գիտնականները ենթադրում էին, որ աստղը կդառնա կարմիր հսկա և արագորեն կլանի մոտակա մոլորակը: Սակայն Ուեբի տվյալները ցույց տվեցին այլ պատկեր: Դեպքի մեջ ներգրավված աստղը չէր ընդարձակվել այնքան, որքան ակնկալվում էր, իսկ կլանման գործընթացը շատ ավելի դանդաղ էր:
Հետևանքներ Արեգակնային համակարգի համար
Այս բացահայտումները հարցեր են առաջացնում մեր Արեգակնային համակարգի ապագայի վերաբերյալ: Մոտ 5-7 միլիարդ տարի հետո Արեգակը կսպառի իր ջրածինը և կդառնա կարմիր հսկա: Այս փոփոխությունը կարող է հանգեցնել Մերկուրիի և Վեներայի կլանմանը, և հնարավոր է՝ Երկրի:
«Այս դեպքից ստացված պատկերացումները մեզ հնարավորություն են տալիս հասկանալ, թե ինչ կարող է տեղի ունենալ մեր Արեգակնային համակարգի հետ ապագայում»,- նշել է Ռայան Լաուն:
Ինչպես է հայտնաբերվել դեպքը
Առաջին հուշումը հայտնաբերվել է 2020 թվականին, երբ Կալիֆոռնիայի Պալոմար աստղադիտարանի Zwicky Transient Facility-ը գրանցել է տեսանելի լույսի բռնկում: NASA-ի NEOWISE առաքելության ինֆրակարմիր տվյալները արդեն իսկ ակնարկել էին փոշու կուտակման մասին:
ZTF SLRN-2020-ի հայտնաբերումը նոր դարաշրջան է բացում մոլորակների կլանումների ուսումնասիրության մեջ: Վերա Ռուբինի աստղադիտարանը և Նենսի Գրեյս Ռոմանի աստղադիտակը կօգնեն հայտնաբերել նման դեպքեր: «Սա նման դեպքերի ուսումնասիրության սկիզբն է»,- նշել է Լաուն: